اسماعیل ادیب خوانساری فرزند روحانی برجسته و خوشنویسی به نام میرزا محمود بن ابی القاسم خوانساری و شاگرد عندلیب گلپایگانی (تولایی) ، سید رحیم اصفهانی، حبیب شاطر حاجی، نایب اسدالله (و به طور غیر مستقیم: طاهرزاده) بود.
ادیب از سال ۱۳۰۳ تا ۱۳۰۹ در اصفهان و گاهی در تهران زندگی می‌کرد،. وی در سال ۱۳۰۹ وارد خدمات دولتی شد و کار اداری خود را از ۱۶ مهر ماه ۱۳۰۹ در بلدیه که شهرداری فعلی تهران است آغاز کرد.
در سال ۱۳۱۹ ، هنگامی که رادیو ملی برای اولین بار در ایران تأسیس شد، در حالی که وی سی سال زندگی خود را سپری کرده بود، به عنوان اولین خواننده مرد رادیو ملی ایران به رادیو دعوت شد. وی در آن زمان با موسیقی دانانی چون ابوالحسن صبا، علی اکبر شهنازی، حسین یاحقی، حبیب سماعی، عبدالحسین شهنازی، مهدی خالدی و مرتضی محجوبی همکاری داشت.
آثار وی بر روی صفحات ۷۸ دوری گرامافونی (ضبط‌های رادیویی) ، آثار رادیویی، آهنگ‌ها و آهنگ سازی‌ها با سازهای ارکسترال و تعداد بیشماری ضبط خصوصی و خانگی باقی مانده است. از میان آوازهای محلی بختیاری (که توسط ارکستر انجمن موسیقی ملی اجرا می‌شود) ، شلیل و خون دل قابل توجه است. ادیب خوانساری همچنین چندین برنامه در برنامه برگ‌های سبز و گل‌های ابدی داشته است.
او هنر خود را بسیار گرامی می‌داشت و می‌گفت: "من هرگز از کسی برای خواندن نوا پول نگرفته‌ام." زیرا این کار را دور از منش یک هنرمند می‌دانم. "یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این استاد آواز داشتن خصوصیات روحانی و معنوی است و همچنین پیشینه عرفانی، تلفظ صحیح شعر و حفظ وضعیت درونی آن، و تکنیک‌های منحصر به فرد در ساختار نوشته‌ها و در آثار وی کاملاد مشهود است.
کتاب ادیب خوانساری: صدای جاویدان در موسیقی ایران توسط شیرین ادیب (دختر استاد) در تاریخ ۱۹ فروردین ۱۳۸۶ ، که در ۵ فصل شامل زندگی نامه ادیب، فعالیت‌های هنری، گفته‌ها، نوشته‌ها و خاطرات، توسط موسسه فرهنگ و هنر آوای هنر و انیشه به چاپ رسید.
اسماعیل ادیب خوانساری مدتی آواز را در دبیرستان موسیقی خالقی به کار تدریس مشغول بود و از جمله مرحوم احمد ابراهیمی جزو شاگردان ایشان بودند. با تأسیس مرکز حفظ و اشاعه موسیقی توسط داریوش صفوت در سال ۱۳۴۹ ، وی نیز برای آموزش آواز دعوت شد. در سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۵ ، به دعوت استاد هوشنگ ابتهاج (سایه) ، که مسئول مدیریت موسیقی رادیو ایران بود، مدتی را به آموزش تعدادی از دانشجویان علاقه مند به یادگیری آواز در رادیو ایران پرداختند. از جمله کسانی که مستقیماً از آموزه‌های ادیب بهره مند شده‌اند می‌توان به حسن کسایی، هنگامه اخوان و فخری ملک پور اشاره کرد. اکبر گلپایگانی نیز از ادیب بهره‌های زیادی برده و ظرافت‌های مکتب اصفهان را از او فرا گرفته است.
آثار مربوط به آثار ادیب س خوانساری بر روی صفحات سنگی ۷۸ دور را از نظر زمانی به چهار دوره تقسیم می‌کند:
- توسط شرکت Hizmasterz ، تهران، زمستان ۱۳۰۶
- توسط شرکت Haymasterz ، تهران، تابستان ۱۳۰۸
- توسط شرکت بایدافون، تهران، اوایل سال ۱۳۰۹.
- توسط شرکت Haymasterz ، تهران، ۱۳۲۶
در مجموع، آثار ضبط شده توسط ادیب خوانساری بر روی صفحات سنگی گرامافون ۷۸ گرمی شامل ۸۰ صفحه است.
شش آلبوم از مجموعه آثار موسیقی "اسماعیل ادیب خوانساری" ۲۵ سال پس از مرگ وی به شرح زیر منتشر شده است:
در اولین سی دی این آلبوم، آهنگ‌های ادیب خوانساری در بیات ترک، اصفهان، ماهور شکسته و ماهور دلکش، هیجان با تارهای "موسی معروفی" ، "کرد بیات" ، "چهارگاه" ، "روبروی چهارگاه" و "نوا" با ویولن "حسین یاحقی" ، افشاری و نوا، نی "مهدی نوایی" و بیات اصفهان و با تار نوازی "عبدالحسین برازنده" اجرا شده است
همچنین در سی دی دوم این مجموعه، ترانه‌هایی در دشتی و همایون با پیانوی "مرتضی محجوبی" ، شور با ویولن "رضا محجوبی" ، سه‌گاه و شور همراه با ارکستری طاطایی، دشتی و رهاوندی با تار «عبدالحسین شهنازی»، ابوعطا با سنتور «قباد ظفر» و شلیل با ارکستر انجمن موسیقی ملی همراهی شده است.
در سی دی سوم این مجموعه، آهنگ‌های ادیب خوانساری در همایون با پیانوی مرتضی محجوبی، سنتور رضا ورزنده، ویولن حسین یاحقی، و تار لطف الله مجد در سال ۱۳۳۰ و بیداد همایون، شوشتری - منصوری و شور به همراه سنتور رضا ورزنده در اولین سال‌های در دهه ۳۰ اجرا و ضبط شد.
در سی دی چهارم ترانه‌هایی در بیات ترک، بیات اصفهان، شوشتری، بختیاری و بیداد همایون، با کمانچه اصغر بهاری در سال ۱۳۳۶ اجرا و ضبط شده است.
در سی دی ۵، ترانه‌های ادیب خوانساری در ماهور و همایون (مثنوی) با نی حسن کسایی؛ مثنوی در شور با نی حسن کسایی، تار لطف الله مجد و تنبک حسین تهرانی؛ قرار دارند.
در سی دی ۶، ترانه‌هایی در افشاری با همراهی ابوالحسن صبا، نی حسن کسایی و تنبک حسین تهرانی؛ بیات ترک به همراه سه تار ابوالحسن مشیر معظم افشار. بیات اصفهان و شور به همراه سه تار ارسلان درگاهی اجرا شده‌اند.
ضبط‌های ادیب خوانساری در آرشیو رادیو به دلیل کدورت قدیمی توسط رئیس وقت موسیقی رادیو، مشیر همایون شهردار، پاک و از بین رفت و بدین ترتیب گنجینه مهم موسیقی اصیل ایرانی نابود شد. آثار به‌جامانده از این استاد بزرگ، ضبط‌های خصوصی و خانگی و خط آوازی وی است که در سنین پیری ضبط و به‌جامانده است.
