دف، سازی کوبه ای در موسیقی ایرانی است که از حلقه ی جوبی تشکیل شده که پوست نازکی بر روی آن کشیده شده و نوازنده با استفاده از انگشت بر روی آن ضربه می زند. ساز دف، سازی مشابه دایره است اما با اندازه ای بزرگتر و صدایی بم تر.
ساز دف یکی از آلات موسیقی در ایران باستان و کشورهای همسایه ی ایران است که در قدیم از پوست حیوانات، یک قاب چوبی، و یک زنجیر ساخته می شد.
زنجیر مورد استفاده شامل تقریبا چهل حلقه است که درون قاب چوبی قرار می گیرد. این حلقه ها که در فاصله هایی برابر با یکدیگر قرار گرفته اند، در هنگام نواختن زنگی گوش نواز ایجاد می کنند که در کنار صدای اصلی ساز، ترکیبی زیبا و دلنشین پیدا میکند. در قسمتی از حلقه ی چوبی ساز، سوراخی وجود دارد که نوازنده زمان اجرا، برای تسلط بیشتر بر ساز امگشت شست خود را درون این فرورفتگی قرار می دهد و دف را نگه داشته و با بقیه ی انگشتان هر دو دستش بر روی پوست می کوبد. همزمان با نواختن با انگشتان دست، نوازنده با حرکت دست، تکان هایی به ساز می دهد که باعث ارتعاش حلقه های فلزی شده و صدایی زنگ مانند تولید می کند. صداهای تولید شده در هنگام نواختن ساز دف، ارتفاع مشخصی ندارند.
ساز دف در زمان قدیم بیشتر در محافل عرفانی و خانقاه ها استفاده می شده است، اما به مرور زمان جای خود را در بیشتر سبک های موسیقی ایرانی از جمله موسیقی دستگاهی، مقامی، فولکلور و تلفیقی و .. پیدا کرد.
از قدیم تا به امروز ساز دف در ناحیه ی کردستان بیشترین رواج را داشته و دارد. اما در حال حاضر در شهرها و مناطق دیگر نیز مورد استقبال علاقمندان موسیقی قرار می گیرد. ساز دف در استان کردستان، به عنوان ساز مخصوص مراسم ذکر دراویش طریقت قادریه به کار می رود.
ساز دف در فرهنگ نامه ی دهخدا در دسته بندی سازهای ضربی بزمی و دارای بدنه ی کوتاه قرار گرفته است. در دسته بندی امروزی سازهای موسیقی نیز، جزو سازهای دارای پوست یا ممبرافون ها (memberaphones) قرار داده می شود که به همراه ساز دایره از ممبرافون های کوبه ای و یک طرفه با بدنه ی قاب مانند هستند.
تاریخچه دف
دف یکی از سارهایی است که از زمان قدیم رایج و محبوب بوده است و بخاطر سادگی ساختمان و نوازندگی آن مورد علاقه ی هنردوستان بوده است. کلمه ی دف یک کلمه ی اصیل به زبان عبری به معنای کوبیدن است. با نگاه به مسیری که این ساز به عنوان یک ساز پایه ای از گدشته تا به امروز طی کرده است، متوجه خواهیم شد این ساز با صدای طرب انگیزش به جغرافیا یا فرهنگ خاصی تعلق نداشته است.
همواره در سرزمین ها و فرهنگ های مختلف، ساختن و نواختن این ساز رایج بوده است و ریشه ی این ساز را نمی توان به هیچ سرزمین، قومیت یا فرهنگ خاصی نسبت داد. ساز دف در فرهنگ های مختلف و بین هر قوم و قبیله، باتوجه به آداب و رسوم همان قوم مورد استفاده قرار می گرفته است و کاربرد بخصوصی داشته است.
در بعضی از فرهنگ ها دف به عنوان آلت موسیقی در مراسم شادی و جشن مورد استفاده قرار می گرفته است. در بعضی دیگر از قبایل از دف در جنگ ها و میادین کارزار استفاده می شده است، و بعضی دیگر نیز برای برگزاری مراسم مذهبی از این ساز استفاده می کرده اند. حتی در بعضی از فرهنگ ها معتقد بودند باید برای دف قربانی کنند یا زمان نواخته شدن دف برای ادای احترام به ساز و نوازنده، گوسفندی قربانی کنند.
در قرن سوم پیش از میلاد مسیح، مردم مصر باستان که در دره ی نیل زندگی می کردند، هر روز در معبدهای خود مراسم مذهبی برگزار می کردند که با همراهی سازهای مختلف و صدای انسان انجام می شد. تقریبا ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، حضرت موسی کنار کاهنان مصری، آموزش موسیقی و علوم مختلف دیده بود. در همان زمان بین سازهایی که نواخته می شد، سازی وجود داشته است به نام توف که به احتمال قوی همان دف امروزی می باشد.
یکی از دانشمندان و محققان ترک نیز در این زمینه نقل کرده است که ساز دف در عروسی حضرت سلیمان با بلقیس نواخته می شده است. نشانه های دیگری نیز از وجود ساز دف در زمان های قدیم و در میان مردم وجود دارد، از جمله تصاویر حجاری شده بر خرابه های باستانی آسوره که تعدادی نوازنده را درکمار یکدیگر نشان می دهد و ساز تصویر شده ی این نوازندگان بسیار شبیه به دف امروزی می باشد. یا تصویر کاهنان یک معبد که در کنار تعدادی دف نواز و چنگ نواز، مشغول قربانی کردن می باشند.
روایاتی نیز از زمان های کهن در ایران باستان وجود دارد که در مراسم جشن نوروز و تحویل سال پارسیان در دوره های هخامنشی و ساسانیان، ساز دف نواخته می شده است. یکی دیگر از کتب باستانی که درمورد دف در آن صحبت شده کتاب مزامیر حضرت داوود است. در مزمور ۱۴۹ نوشته شده: خداوند را ستایش نمائید … اسم او را به سرنا ستایش نمائید او را با رقص و دف و بربط تزمیر نمائید، … خدا را در قدس او تسبیح بخوانید او را با دف و رقص تسبیح بخوانید.
در زمان قبل از ورود اسلام به ایران، دف در موسیقی ایرانی و کردی وجود داشته است، تا جاییکه هنوز هم رد پا و نشانه های آن در موسیقی کردی حضور دارد. اما پس از ورود اسلام و با حرام شدن موسیقی، دف تنها در خانقاه ها و تکیه های کردستان به بقای خود ادامه داد و برای زمانی طولانی در حدود ۱۳ قرن فقط، در کنار دراویش کردستان و در خانقاه ها به حیات خود ادامه داد و با سماء دروایش همراه شد، تا جایی که ذکرهای دراویش هرکدام ریتمی مخصوص در دف دارند و هر ذکری مقام خود را دارد که مقام های دف نام دارند.
مقام‌های دف در طرایق کسنزانی و قادری و دیگر طرایق از ۷ تا ۱۰ مقام اصلی هستند. محدودیت دف به محافل عرفانی تا سال ۱۳۵۳ همچنان ادامه داشت تا اینکه با عزم محمدرضا لطفی و تلاش های بیژن کامکار، ساز دف پس از سال ها و قرن ها در موسیقی سنتی غیر عرفانی و در اجراهای عمومی موسیقی ایرانی مورد استفاده قرار گرفت.
معنای لغوی کلمه ی دف و ریشه ی معنایی آن
در ”برهان قاطع“ درباره ی لغت دف نوشته شده:”دف به معنی چنبری باشد که پوست بر آن چسبانند و قوالان نوازند.“ در حاشیه‌ی برهان مصحح دکترمعین نیز گفته شده است: ”به این معنی در عربی دُف (از آلات طرب) از عبری تَفْ (taf)، مشتق از تَفَفْ (tafaf)به معنی زد و کوبید، است“ باز در همین حاشیه آمده است: ”دف واژه‌ی «سومری» است و در اصل دوب (dub) بوده است. دوب در زبان سومری به معنی لوحه وخط است. از این زبان وارد «اکدی» شده duppu و tuppu گردیده و از این زبان‌ها وارد «آرامی» شده،dup گردیده و نیز به معنی لوحه و صفحه گرفته شده. بعدها در زبان عربی دُف (dof) شده؛ و به معنیلوحه نیز به کار رفته است.“
آقای هوشنگ جاوید، پژوهشگر در زمینه‌ی مردم شناسی و موسیقی محلی، می‌گوید: ”دَپ (dap)، باتِر (bater)، دوب (dub)، دایره (dayere )، تبوراک (taburak) نام‌های ایرانی دف در قرونمختلف است و در فرهنگ موسیقایی جهان عرب از دف با نام‌های غربال، بَندیر، مِزهر، تریال و غیره یادشده است. لغت Adapo در زبان «بابل آشوری» معادل تَف آرامی و عبری است که همان دُف عربی،دَپ با ریشه‌ی فارسی و دف مصطلح امروزی است. این ساز کوبه‌ای، از کهن‌ترین آلات موسیقی درتمدن‌های باستانی است که، امروزه در موسیقی آیینی ایران نقش اساسی دارد.“
ساز دف در چه کشورهایی رواج دارد؟
ساز دف در قاره آسیا بیشتر از بقیه ی قاره ها رواج دارد، با اینحال در کشورهای زیادی باتوجه به سبک و نوع موسیقی بومی آن کشور، از ساز دف استفاده می شود. در قاره ی آسیا کشورهای متعددی از ساز دف در موسیقی خود استفاده می کنند:
- کشورهای شمال و شمال شرقی آسیا از جمله ژاپن، تابلند، تایوان و …
- کشورهای استقلال یافته از شوروی سابق از جمله: ارمنستان، تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان و ..
- کشورهای واقع در شرق ایران از جمله: افغانستان، پاکستان و..
- کشورهای اطراف خلیج فارس از جمله: عمان، بحرین، قطر و…
- کشورهای واقع در غرب ایران: عربستان، عراق و کویت
- ترکیه
- کشورهای اروپایی از جمله: آلمان، جنوب اسپانیا و آمریکا
عموما در تمامی کشورهای گفته شده در بالا اصول نواختن ساز دف یکی است، بجز در مواردی خاص از جمله ازبکستان که ساز را بین دو پا قرار داده و از انگشتان دست برای نواختن آن استفاده می کنند. یا در عربستان که شیوه ی نواختن ساز به همراه هلهله و خوشحالی است. اما نکته ی قابل توجه اینجاست که در سرزمین های دیگر بجز ایران و بخصوص سرزمین های عرب نشین، ساز دف از نظر ریتم محدود است و تنوع چندانی در نواختن آن وجود ندارد.
دف در ایران
ساز دف در ایران بیش از هر سرزمین دیگری شکوفا شد و به کمال رسید. تا جاییکه ساز دف به یکی از سازهای ارکستری و ملی ایران تبدیل شد، نت های آموزشی ویژه ی خود را پیدا کرد و به علاقمندان این ساز آموزش داد شد. گستردگی دف در ایران به حدی است که تقریبا در همه ی شهرهای ایران رواج دارد. به عنوان نمونه در موسیقی فولکلور خراسانی از دف استفاده می شود، منشا حضور دف در خراسان به مهاجرت کردها، علی الخصوص کردهای قوچان به به این منطقه برمی گردد.
همچنین در شمال ایران و استان های گیلان و مازندران نیز دف نواخته می شود که باز هم ریشه در مهاجرت کردها به این مناطق از جمله تالش، ماسال، رودبار، گالش و... دارد.
در شهرهای مرکزی مانند تهران، اصفهان، شیراز، کرمان و … نیز دف به روش های گوناگونی نواخته می شود. در شهرهای جنوبی مانند اهواز و آبادان هم نوعی دف وجود دارد که طبق آدام و رسوم محلی، وقتی شخصی در دریا غرق می شود، کنار ساحل دف می نوازند، چون معتقدند با نواختن دف، جنازه ی فرد به ساحل بازخواهد گشت.
با این وجود منطقه ای که در آن دف به اوج کمال و مرتبه ی بلند خود رسیده است، کردستان و کرمانشاه می باشد. ساز دف در این مناطق بسیار پر رواج و موردعلاقه ی مردم است تا حدیکه با آمدن نام دف، نام کردستان نز برای همگان تداعی می شود.
انواع دف
ساز دف مدل های مختلفی دارد که در ظاهر و جنس با یکدیگر متفاوت هستند:
دف خورشیدی
این مدل دف، پوستی با دانه های برجسته دارد که نوازنده را قادر می سازد تا افکت های صوتی ویژه ای را با توجه به سلیقه ی خود به سبک نوازندگی اش بیافزاید. دف حبیبی خورشیدی هم مثل دف های الیت یا ساده ی حبیبی در سایزهای مختلفی طراحی و تولید می شود: سایز ۴/۴ یا استاندارد با قطر کمانه ب ۵۳
- ¾ با قطر کمانه ی ۵۰
- ۲/۴ با قطار کمانه ی ۴۴
- و ¼ با قطر کمانه ی ۳۵
پوست به کار رفته بر کمانه ی این دف مصنوعی بوده و کیفیت خیلی بالایی دارد، این پوست در مقابل عواملی مانند رطوبت یا تغییر دما، مقاومت بالایی دارد، صدایی با کیفیت تولید میکند، و به راحتی از کوک خارج نشده و کوک خود را حفظ می کند.
در سری های جدید دف حبیبی خورشیدی، رنگ آمیزی کمانه متناسب با رنگ و شکل پوست انجام می شود. حلقه های زنجیر این مدل دف هم از فلز با کیفیت ساخته می شوند و بسیار تمیز به یکدیگر اتصال یافته اند که تکان خوردن آن بهترین افکت صوتی ممکن را ایجاد می کند. برای خرید این ساز حتما وجود هولوگرام حبیبی و سریال ساز را که درون کمانه و نزدیک به شصتی قرار دارد، چک نمایید.
دف کوکی
این مدل دف که به آن دف حدادی هم گفته می شود، ۷۷۰ گرم وزن داشته، قطر آن ۵۳ سانتی متر و و پهنای کمه ی آن ۵.۶ سانتی متر است. دف کوکی کمانه ای دو تکه دارد، یعنی کمانه از دو تکه چوب که روی یکدیگر پرس شده اند ساخته می شود، اصطلاحا به این ویژگی دو کمه نیز می گویند
در دف کوکی، کمانه با چوب آیوس آفریقایی ساخته می شود که حالت کشسانی مطلوبی دارد و همچنین مقاومت آن زیاد و وزن آن کم است. بخش انگشتانه ی دف کوکی به شکل یک فرورفتگی در قسمت کمه ساخته می شود که به دلیل نبود قسمت اضافه باعث می شود ساز ظاهری یکدست و زیبا پیدا کند.
دف رکوردینگ
دف رکوردینگ جزو سازهای ساخته شده در کارگاه استاد مسعود حبیبی می باشد. این دف یکی ار مدل های دف حرفه ای است که بیشتر برای نوازندگان حرفه ای و جدی این ساز مناسب می باشد. باتوجه به ویژگی های ساختمان و صدای دف رکوردینگ، این دف برای اجراهای زنده به شکل تک نوازی یا هم نوازی و یا صبط های استودیویی و هرگئنه فعالیت حرفه ای نوازندگی مناسب خواهد بود.
این دف ها در دو اندازه ی ۴/۴ و ¾ ساخته می شوند که قطر کمانه ی اندازه ی بزرگتر، ۵۳ سانت و اندازه ی کوچکتر ۵۰ سانت است. این مدل دف در مقایسه با بقیه ی مدل های دف حبیبی کمانه ای پهن تر دارد.
اندازه ی پهنای کمانه ی دف رکوردینگ ۵.۵ سانت است و به همین دلیل صدایی با حجم بیشتر تولید کرده و برای استفاده در ارکسترهای بزرگ و هم نوازی با سایر سازها مناسب خواهد بود. جنس این کمانه نیز از چوب مرغوب است و به شکل چهل تکه و سبک ساخته می شود تا نوازندگان راحت تر بتوانند تکنیک های خاص را بر روی آن اجرا کنند.
جنس پوست این دف نیز مصنوعی بوده و برجستگی های ریزی دارد که برای ایجاد صدایی متفاوت می تواند مناسب باشد. حلقه های داخل کمانه نیز از جنس فلز مرغوب هستند و به همین دلیل صدایی مناسب و با طنینی خاص ایجاد می کنند.
دف رکوردینگ، آوازه ای شیب دار دارد که در انتهای کمه قرار گرفته است. زنجیرها هم در فاضله ی سه سانتی پوست و درون کمانه قرار گرفته اند که باعث می شود هنرجویان کم تجربه تر به راحتی بتوانند از بوجود آمدن صداهای اضافه جلوگیری کنند. کیفیت خوب زنجیر و استحکام آن نیز یک ویژگی بسیار خوب برای نوازندگان حرفه ای به حساب می آید.
دف کیوان ¾
دف کیوان ¾ در مقایسه با سایز استاندارد یا ۴/۴ اندازه های کوچکتری دارد و وزن آن نیز کمتر است، به همین دلیل برای نوازندگان نوجوان و کم سن مناسب تر است.
سایز و وزن مناسب این دف به هنرجویان جوان کمک می کند، راحت تر روی اجرا و فراگیری مهارت ها و تکنیک های مختلف تمرکز کنند. پهنای کمانه ی دف کیوان ¾ اندازه ای استاندارد دارد، اما به گونه ای ساخته شده که وزن آن بطور قابل توجهی کمتر شده است. پوست به کار رفته در این دف نیز پوست مصنوعی بسیار باکیفیت است و برای حداقل سه تا چهار سال بدون هیچ اشکالی مناسب خواهد بود. برای راحتی و کنترل بیشتر درحال نوازندگی، شستی این ساز فرورفتگی نسبتا عمیقی دارد که انگشت نوازنده به سادگی داخل آن قرار می گیرد.
مطرح ترین چهره های دف نوازی
از مطرح ترین و چیره دست ترین نوازندگان دف ایرانی باید به بیژن کامکار و مسعود حبیبی اشاره کرد. هژار زهاوی میز چهره ای بین المللی در نوازندگی دف است.
سوالات متداول درباره ی یادگیری دف
در ادامه‌ی این مقاله، به سؤالات مشابه و بسیار پر تکراری که برای هنرجویان عزیز در ابتدای کار پیش خواهد آمد، پاسخ داده‌ایم. برخی از این سؤالات که ممکن از به ذهن همه خطور کند، عبارت است از:
- چه متدهایی برای آموزش دف وجود دارد؟
- آيا نواختن دف دشوار است؟
- آيا يادگيري اين ساز براي من دير نشده است؟
- از چه زمانی نیاز است تا ساز خود را خریداری كنم؟
- در حال حاضر قيمت يك دف به طور متوسط چقدر است و من به چه نوع سازي نياز دارم؟
- ویژگی‌های يك ساز خوب چيست؟
- آيا كودكان نيز می‌توانند نواختن این ساز را شروع کرده و بیاموزند؟
- قبل يا همزمان با فراگيري دف، چه دروس دیگری، در یادگیری و نواختن این ساز به من كمك خواهد کرد؟
- چه مدتی طول می‌کشد تا من بتوانم اين ساز را در حد قابل قبولي یاد بگیرم و بنوازم؟
- شيوه آموزش دف چگونه است؟ آيا در طي دوره آموزشي، به ناگهان دروس دشوار خواهد شد؟
در ادامه با ما همراه باشید تا پاسخ این ده سؤال متدوال را برای شما شرح دهیم.
۱. چه متدهایی برای آموزش دف وجود دارد؟
برای آموزش این هنر جذاب، کتاب‌های زيادي وجود دارد که می‌توانید مطالعه کرده و از آنها بهره ببرید. مانند: كتاب شيوه دف نوازي آقاي مسعود حبيبي، در مكتب دف نوازي آقاي عرفان به اميد حق و صد درس دف مجيد وطنيان.
۲. آيا نواختن دف دشوار است؟
به طور کلی، نمی‌توان گفت که آموختن یک ساز آسان است یا دشوار. براي نواختن هر كدام، بايستي به صورت روزانه تمرين داشته باشید. نواختن هر سازي، به دو عامل اصلی زمان و تمرين نياز دارد. سازهايي مانند پيانو يا سنتور، از آنجایی كه از قبل كوك شده‌اند، در همان ابتدا صدايي بسيار دلنشين دارند. اما نواختن سازي مانند ويولن كه هنرجو، خود بايستي صداي مورد نظر را ايجاد كند، كمي سخت‌تر بنظر خواهد رسید.
۳. آيا يادگيري اين ساز براي من دير نشده است؟
شروع آموختن موسيقي در هر سني، خوب است. بقول معروف، ماهي را هر وقت از آب بگيريد تازه است!
۴. از چه زمانی نیاز است تا ساز خود را خریداری كنم؟
قبل از تهيه ساز خود، باید حتماً با استاد خود مشورت كنيد. به طور معمول، بعد از جلسه دوم يا سوم، بهتر است كه ساز خود را داشته باشيد.
۵. در حال حاضر قيمت يك دف به طور متوسط چقدر است و من به چه نوع سازي نياز دارم؟
قیمت دف با پوست طبيعي را از ۶۰۰۰۰ تومان، و با پوست مصنوعي را از ۴۰۰۰۰ تومان می‌توانید در بازار پیدا کرده و تهيه كنيد. قبل از خريد، حتماً با استاد خود مشورت کرده و زیر نظر او، دف مناسب خود را تهیه نمایید. بهتر است همیشه، ساز خود را از سازندگان آن ساز، خریداری نمایید، زیرا به صرفه‌تر و مطمئن‌تر خواهد بود.
۶. ویژگی‌های يك ساز خوب چيست؟
تاب نداشتن کمانه‌ی ساز، مهم‌ترین ویژگی یک دف می‌باشد که باید حتماً به آن توجه بسیار شود.
۷. آيا كودكان نيز می‌توانند نواختن این ساز را شروع کرده و بیاموزند؟
بلي. دف، سازی است که در سايزهای كوچك نیز، مخصوص كودكان ساخته می‌شود، لذا کودکان عزیز و علاقمند، از سنين پایین نیز می‌توانند یادگیری دف را آغاز کنند.
۸. قبل يا همزمان با فراگيري دف، چه دروس دیگری، در یادگیری و نواختن این ساز به من كمك خواهد کرد؟
آموختن مباني موسيقي (خصوصاً وزن خواني)، به يادگيري شما کمک شایانی خواهد کرد. علاوه بر آن، گوش دادن به آثار صوتي شامل تكنوازي يا گروه نوازي دف، و خواندن کتاب‌های مربوط به موسيقي نيز، در این امر، مؤثر خواهد بود.
۹. چه مدتی طول می‌کشد تا من بتوانم اين ساز را در حد قابل قبولي یاد بگیرم و بنوازم؟
دوره مقدماتي یادگیری دف حدود هفت ماه به طول می‌انجامد، که البته اين زمان، بسته به میزان تمرين و تلاش هنرجو، متفاوت خواهد بود. براي یادگیری دوره متوسطه تا عالي، حدود يكسال و نيم تا دوسال زمان نیاز است.
۱۰. شيوه آموزش دف چگونه است؟ آيا در طي دوره آموزشي، به ناگهان دروس دشوار خواهد شد؟
شيوه آموزشي همه‌ی سازها یکسان است و به تدريج، از آسان به دشوار تغییر میکند. در صورت تمرين کردن به صورت مرتب و روزانه و فراگيري كامل درس‌ها، دروس جديد برای شما بسيار ساده خواهد بود.
پاسخ به چند سؤال پر تکرار دیگر درمورد دف
آيا بعد از يادگيري دف، می‌توان سازهاي کوبه‌ای ديگری را نیز همانند تمبك و دايره، نواخت؟
تکنیک‌های نواختن هر ساز کوبه‌ای، مختص به همان ساز است. البته نواختن هر ساز، ديدي وسیع‌تر و جامع‌تر، به منظور يادگيري سازهاي هم خانواده خود خواهد بخشید و اين مساله، در مورد سازهاي کوبه‌ای ايراني نیز صدق میکند. لذا با يادگيري دف نوازي، هنرجو با ريتم، نحوه ضربه زدن به پوست و حس ريتميك موسيقي ايراني آشنا می‌شود و اين امر، به افزايش شعور نوازندگي ديگر سازهاي کوبه‌ای ايراني، کمک شایانی خواهد کرد. در نتیجه يادگيري سازهاي مشابه دف، همانند دايره، نسبت به تمبك، كه خود داراي تکنیک‌های پیچیده‌ای است، راحت‌تر خواهد بود.
آيا کودکان هم می‌توانند نواختن ساز دف را یاد بگیرند؟
بله. كودكان نيز می‌توانند نواختن دف را به راحتي فرا بگيرند و حتي گاهي از بزرگسالان نیز بهتر بنوازند! و اين مطلب را كودكان محلي كردستان و كرمانشاه ثابت خواهند کرد. در تهران نيز آموزشگاه موسيقي پارس به مديريت آقاي ناصر نظر، چند سالي است كه گروه‌های بزرگ دف نوازي كودكان و نوجوانان را، به رهبري آقاي امير مقرب صمدي تشکیل داده و اجراهاي بی تظیری نیز در تالارهاي بزرگ داشته است.
چه مدت طول می‌کشد تا بتوان نواختن ساز دف را به طور کامل فرا گرفت؟
به این سؤال نمی‌توان یک پاسخ قطعي داد. مواردی نظیر مقدار و برنامه تمرين روزانه هنرجو، استفاده از شيوه‌های مناسب براي يادگيري دف، استفاده از منابع مناسب آموزشي و … وجود دارد که روی مدت زمان یادگیری دف، تأثیر خواهد گذاشت. ولي بطور كلي اگر هنرجو، علاوه بر توجه كامل به توضيحات استاد دف خود و انجام تمرينات به طور منظم و مداوم، همراه با استفاده از منابع مختلف آموزشي، نظیر كتاب و سي دي، شنيدن مداوم آثار دف نوازي استادان بزرگان، همراه با داشتن اراده و دقت، می‌تواند ظرف مدت زمان حدود هشت ماه تا يكسال، در حد متوسط، دف نوازي کرد.
آيا يادگيري دف نوازي، تنها از طريق مطالعه كتاب يا دیدن سي دي امكان پذیر خواهد بود؟
مسلماً يادگيري كامل هيچ سازي، صرفاً از طريق كتاب و يا سي دي خود آموز امكان پذير نيست. مجموعه کاملی از منابع آموزشي همراه یکدیگر، همانند كلاس ساز، كتاب و نت، سي دي صوتي و تصويري، مقالات تخصصي و… نياز است تا هنرجو بتواند سازي را به طور کامل بياموزد.
داشتن تنوع در کتاب‌های آموزشي، و در درجات بالاتر، در دسترس بودن نت‌های قطعات مختلف يك ساز، بسیار حائز اهمیت است. درحال حاضر، یافتن كتب آموزشي، ساده‌تر از یافتن نت قطعات تخصصي سازها در ايران است.
آيا دف نوازي هم، مانند دیگر سازها، نت موسيقي دارد؟
بله. البته نت نويسي سازهاي ملوديک، مانند تار، سنتور و يا پيانو، روي پنج خط حامل و با استفاده از هفت نت اصلي دو تا سي و فواصل زير و بم بين آنها می‌باشد. اما براي نت نويسي سازهاي کوبه‌ای مانند دف، به دليل ريتميك بودن موسيقي، احتياجي به اين نوع نت نويسي نمی‌باشد. در شيوه آموزش دف مشق عشق، براي يادگيري اصول ريتم دف نوازي، از شيوه نت نويسي روي يك خط حامل استفاده شده که يادگيري دف نوازي را براي هنرجو ساده‌تر میکند.
کلاس‌های دف بهتر است به صورت چند جلسه در هفته باشد، و مدت زمان هر جلسه چقدر است؟
معمولاً کلاس‌های موسيقي، هفته‌ای يكبار تشکیل می‌شود، ولي مدت زمان آن بستگی به تشخيص مدرس دارد. از نظر من نيم ساعت، مدت زمان مناسبي خواهد بود. نكته مهم و قابل توجه این است که انجام تمرينات مداوم در فاصله‌ی بين کلاس‌ها، اصلی‌ترین عامل پيشرفت شما می‌باشد.
آيا فيزيك بدني در دف نوازي مهم است؟
در دف نوازي، فيزيك بدني اهميت چنداني ندارد. بدیهی است که با توجه به تحرك بالاي نوازنده دف، افراد با اندام متناسب، راحت‌تر از سايرين اين ساز را خواهند نواخت. البته این بدان معنا نیست كه افراد لاغر يا چاق، از نوازندگي دف عاجز باشند. نوازندگان تواناي بسیاری نیز بوده‌اند كه اندام چندان متناسبي نداشته‌اند.
به قول يكي از دوستانم، همان طور كه صداي انسان‌ها با هم متفاوت است، صداي سازها نیز باهم تفاوت دارد. داشتن تفاوت در صداي دف شما با صداي دف نواخته شده در يك آهنگ امري طبيعي است. ممكن است صدا زير يا بم داشته باشد.
نمی‌توان انتظار داشت که هنرجو در ابتداي كار، بتوانند دف را به طور کاملاً مطلوب بنوازند. با داشتن تمرین مداوم و کافی، ساز شما نیز صداي واقعي یک دف را خواهد داشت. نگران صداي غير قابل كنترل حلقه‌های دف هم نباشيد. آن صدا را هم می‌توان با تمرين فراوان، در كنترل خود گرفت.
ویدیوی آموزش دف توسط استاد مسعود حبیبی
برای دیدن مجموعه ی کامل آموزش دف با تدریس استاد مسعود حبیبی به وبسایت آموزش آنلاین موسیقی خنیاگر مراجعه نمایید.
