از گذشته تا به امروز تار با نوای دل انگیز به عنوان یک ساز محبوب، طرفداران بسیاری را جذب کرده است که مایلند الفبای نوازندگی را بیاموزند و حتی تسلط بالایی نیز با اجرای قطعات فاخر به نمایش بگذارند. این مطلب از وبسایت گوش نوازان را اختصاص به آموزش گام به گام کوک تار برای افراد مبتدی داده ایم تا بتوانید بدون چالش در این وادی بی انتها پیش روید.
اهمیت آموزش کوک تار
موسیقی تار از دیرباز در فرهنگ غنی ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد و توانسته چاشنی روزمرگی‌های همیشگی نیز باشد. آموزش نحوه کوک تار کمک می‌کند برای نوشتن قطعات این ساز، رنج و سختی را متحمل نشد. از نقاط قوت تار به عنوان یک ساز همه گیر، شکل ظاهری خاص آن است که به صدا دهی بالایی نیز منجر شده است. اگر شما نیز به این سار نگاهی بیندازید متوجه خواهید شد که ارتعاش یک نوع نت منجر به ارتعاش سایر نت ها نیز می شود.
اساتید و متخصصین چیره‌دست تار تاکید دارند که در انتخاب کوک ها تناسب دستگاه و گام را در نظر بگیرید. برای تفهیم بهتر به این مثال توجه کنید: اگر قصد هنرنمایی قطعاتی در گام دو ماژور را دارید نیاز است سیم ها را به شکل دو، سل، دو، دو کوک نماید اما برای اصفهان به شکل دیگری صورت می گیرد (سل، دو، سل، ر، ر).
نوازندگان مبتدی که چندان آشنایی با مکانیسم نواختن تار ندارند، فراموش می کنند که جهت کوک متناسب تار در قطعات مد نظر می بایست حرکت ملودی به شکل عملی متصور کرد.
با پیش رفتن در اقیانوس بی انتهای آموزش تار این نکته را روشن می‌شود که نت های اصلی دستگاه در سیم های دست ساز مرسوم اند و می توان شاهد دو کوک بود که علت این اتفاق را تمرکز ۸۰ درصدی کوک بر سیم اول تار است. اگر درباره دوبل سیم دوم سوال دارید بد نیست بدانید که همچین فرآیندی است، با این تفاوت که بار کمتری نسبت به سیم دو وجود دارد. نامگذاری خاص این دو دوبل سیم به سیم دو و سیم سل نیز تاکید بر این اتفاق دارد.
کاربرد سیم بم نسبت به سایرین کمتر است، شاید برایتان جالب باشد که کوک این سیم در بین سایر هنرمندان به شکل اکتاو با سیم هنگام صورت می‌گیرد. علت نامگذاری خاص سیم پنجم نیز کوک معمول بوده که آن را سیم هنگام می خوانند.
برخی نوازندگان چیره دست در نواختن قطعات فاخر با تار صدای زنگ دار موسیقی آن را نمی‌پسندند، حسین دهلوی به عنوان یکی از هنرمندان پر آوازه، چاره ای اندیشیده است که منجر به حذف و تغییر این سیم به ویژه در اجرای قطعات ارکستری شده است.
صدای زنگ دار نغمه های دل انگیز تار زمانی رخ می دهد که آوای سیم بم تار در زمان پرده گیری متفاوت با سیم دو و سل باشد. در واقع در ارتعاشی همزمان با سیم هنگام میتوان شاهد دوبل نت بود که چندان هماهنگی مشاهده نمی شود.
نحوه در دست گرفتن تار برای افراد مبتدی
نوازنده نباید در زمان نشستن بر صندلی خمیده باشد بلکه باید شانه صاف تکیه دهد.
قرار دادن زیر پایی برای پای راست منجر به بالارفتن آن می‌شود، حتی برخی هنرمندان حالتی می گیرند که پای راست روی پای چپ قرار گیرد.
قرارگیری ساز تار به شکل افقی ایده آل ترین حالت ممکن است به طوری که قسمت نقاره بر روی پای راست باشد.
هنرمندان ساز تار را به شکل افقی در دست می‌گیرند به طوری که بتوانند بدون چالش شاهد تناسبی بین زاویه مضراب و دست نوازنده باشند.
ایده آل ترین فاصله دست و بدن نیز وابسته به ساز است که اندازه دست چپ را متناسب عنوان می‌کنند.
حالت دست نوازنده می بایست به گونه ای باشد که دست راست دور کاسه بچرخد و هنرمندان بتوانند بدون چالش در حوالی سیم گیر پوست ساز را لمس کنند اما خرک در زیر گودی مچ دست راست باید باشد تا شاهد قرارگیری کف دست به موازات پوست نیز بود.
تریل
هنرمندان چیره دست تار، تریل را با استقبال گسترده‌ای به کار می‌گیرند که به کمک انگشت اول و دوم، دوم و سوم و دوم و چهارم است. شاید برایتان جالب به نظر برسد که محدودیت‌های انگشت گذاری در این ساز مهیج و فواصل آن سبب شده چندان تریل با پایه انگشت سوم و حرکت انگشت چهارم با اقبال مواجه نشود.
همچنین هنرمندان برجسته تار توصیه می‌کنند که تریل با کاربرد نت گیری روی دو سیم غیر هم نام را هنرجویان مبتدی به کار نگیرند. با پیش رفتن در وادی بی انتهای موسیقی تار می توان به این نکته پی برد که نوعی تریل با کاربرد فاصله دوم روی دوبل سیم های همنام بسیار مرسوم است و جایگاه بالایی در تکنیک های نواختن تار دارد.
باتری
اجرای باتری یا تحریر با کمک انگشتان یک و سه هم در مواردی دو و چهار صورت می گیرد تا علاقمندان به تار شاهد موسیقی خوشایندی باشند. نامگذاری به دلیل تولید آوای نزدیک به تحریر خوانندگان است اما تفاوت هایی نیز دارد از جمله می توان به فاصله کمتر تحریر خوانندگان اشاره کرد. در نوشتن باتری، پوزسیون دست اهمیت بالایی دارند که سبب تفاوت های فاحش می شود.
شاید برایتان جالب به نظر برسد که یک باتری تنها قابلیت اجرا در قسمت بالای دسته دارد و موانعی همچون زیاد بودن فواصل، مانع از اجرا در قسمت پایینی دسته شود.
علاقه‌مندان به تار در بازه سنی متفاوتی هستند اما زمانی میتوان نسبت به مضراب اطمینان داشت که متناسب با اندازه دست انتخاب شوند. ایده‌آل‌ترین مضراب از نظر ظاهری، مدل های گرد هستند که مزیت هایی همچون ممانعت از حرکت و چرخش آزادانه را به ارمغان می آورند.
نحوه استفاده از مضراب به صورتی است که فرد مدادی را در دستان خود می گیرد به طوری که انگشتان دست راست به هم بچسبند و امتدادی یک شکل داشته باشند.
اگر به دست هنرمندان چیره‌دست دقت کنید، انگشت شصت بر روی مضراب قرار می گیرد تا به راحتی از آن استفاده کنند. بهترین فاصله بین انگشت شست و کف دست چپ را حدود قطر انگشت کوچک بیان می کنند در غیر این صورت فاصله نامتعادلی به وجود می آید.
هنرجویان مبتدی ممکن است برای استفاده درست چالش داشته باشند، اساتید توصیه می‌کنند که در تمرین پس از نواختن حالت انگشتان به شکل صحیح برگردد.
دوبل ها
کاربرد دوبل ها در ساز محبوب تار به گونه ای است که معمولاً فاصله، بسیار تاثیرگذار است به طوری که سیم های همنام یا غیر هم نامه نزدیک را میتوان به کار می گیرند.
هنرجویان مبتدی باید این نکته را بدانند که می‌توانند شاهد اجرای دوبله بین سیم های دو و بم توسط مضراب باشند. برای این چالش نیز از چاره‌ای اندیشیده شده است به طوری که آکورد گیری در ویولن با ارتعاش زودهنگام صورت گیرد.
از دیگر نکات جالب و حائز اهمیت درباره تار اجرای آکوردهای با شش صدا مختلف است که کیفیت آن بسته به کوک عنوان می‌شود. البته باید بدانید که هرمندان برجسته این ساز محبوب گاه برای ارتعاش سیم ها از ناخن دست خود کمک می گیرند به طوری که حتی دوبل نتی از سیم بم و سیم های دیگر را نیز به نمایش می‌گذارند.
کنده کاری و گزش
نوازندگان تار که الفت بیشتری با این ساز دارند، حتماً با تکنیک های متداول آشنا هستند که تقسیم بندی های مختلفی نیز دارند. اگر مطلب کوک ویولن که در وب سایت منتشر شده است را خوانده اید، متوجه شده اید که از تکنیک پیتزیکاتو دست چپ نوازندگان استفاده می کنند، در این ساز نیز چنین تکنیکی وجود دارد اما تفاوت هایی دیده می شود به طوری که انگشتان وظیفه ضربه عمودی بر سیم ها را به عهده دارند تا شاهد ارتعاش آنها بود البته در مواردی نیز هنرمند انگشت شصت را برای هنر نمایی به کار می‌گیرد.
وسعت هر سیم تار
معمول ترین وسعت هر سیم تار را دو اکتاو و نیم بیان می‌کنند، اگرچه در برخی موارد نیز مدل‌های سه اکتاو نیز طرفدارانی دارند.
امکان پدال
نوازندگان تار معمولاً علاقه‌مند به ارتعاش سیم بم اند، باید بدانید که رایج ترین پدال، مدلی است که ریتمیک است که اغلب نوازندگان آن را ترجیح می دهند. علت این اتفاق را اجرای بدون دغدغه عنوان می کنند به طوری که با مضراب های مختصر و محدودتر امکان هنرنمائی دارند. بد نیست بدانید که نوشتن نت پدال ممتد برای سیم های با فواصل زیاد، کاربردی ندارد.
امکان ویبراسیون
متداول ترین ویبراسیون در ساز تار به صورتی است که نوازنده بر قسمت خرک فشار وارد می‌کند که آن را پایین رونده عنوان می‌کنند اما در مواردی که هنرمند قصد اجرای ویبراسیون های بالا رونده را دارند می بایست حرکات دست خود را به شکل عمودی و افقی انجام دهد.
هنرجویان مبتدی باید این نکته را بدانند که نمی توانند شاهد مواردی همچون ویبراسیون‌های بر روی خرک باشند و همچنین زدن همزمان بر روی سیم های مختلف ناممکن است.
گلیساندو
تار سازی شگفت انگیز است که برای ایجاد گلیساندو با محدوده وسعت خاص برای هر سیم نیاز است دستی بر روی پرده های این ساز بکشند تا آوای خاص و متفاوت از دیگر سازها همچون ویولون به تصویر بکشند.
یکی از دغدغه‌های نوازندگان اجرای گلیساندو زمانی است که نوازنده قصد هنرنمایی با اجرای یک نوع دیگر را دارند، اگر با تولید صدای خاص مواجه شدید نیاز است کیفیت ماندگاری اصوات را ملاک قرار دهید تا به نتیجه خوشایندی منجر شود.
فلاژوه یا هارمونیک
تکنیک رایج برای کاربرد هارمونیک ها به این صورت است که می بایست مطابق با قوانین تارهای مرتعش بر روی این ساز صورت گیرد، اگر چه بسیاری ترجیح می دهند این تکنیک را به کار نگیرند.
استکاتو و نت های مقطع
نوازندگان چیره دست تا زمانی که قصد دارند هنر خود را به نمایش بگذارند از انگشتان دست خود استفاده می کنند تا در فاصله کمی سیم ها را به ارتعاش در آورده و بلافاصله این عمل را متوقف کنند تا توانایی نوازنده به هنرنمایی بهتر منجر می شود.
پوش
شاید شما نیز در موسیقی دل انگیز تار به رنگ جدید و صدایی منحصر بفرد برخورد کرده اید که حاصل قرارگیری خاص مضراب بر روی کاسه است به طوری که جلوتر از این بخش قرار گیرد و منجر به ارتعاش سیم می گردد تا نوازنده تکنیک پوش را به نمایش بگذارد. برخی ممکن است به دلیل عدم تسلط صدای اضافه نیز ایجاد کنند.
فواصل خاص
در تار نیز مانند دیگر سازها، تفاوت هایی وجود دارند از جمله آن که نوعی از پرده بندی رایج است و نمی‌توان برای اجرای آهنگ های خاصی شاهد پرده های مختلف بود بنابراین قبل از اجرا و پرده های تار را نیز بررسی کنید تا مطابقت داشته باشند.
ملودی زدن بر روی سیم هنگام
وجود سیم هنگام بر روی تار مرهون تلاش و ابتکار، درویش خان با الگوبرداری از ساز سه تار است. امروزه هنرمندان برای کاربرد واخوان و یا دوبل نواختن با سیم بم از آن استقبال می کنند.
اگر نوازنده نتواند مواردی همچون نوشتن ملودی های مخصوص را به کار گیرد، مطمئنا چالش‌هایی را احساس خواهد کرد. البته باید بدانید که تفاوت جنس سیم ها می تواند بر روی کوک نیز تاثیر گذار باشد. هنرمندان حرفه ایی از این قابلیت برای اجرای آهنگ‌های فاخر بهره می گیرند.
