غلامحسین بنان اسطوره تکرار نشدنی عرصه موسیقی هستند که با آثار فاخر توانستند، شور و شوق افراد بسیاری از مردم را برانگیزند تا قدم در راه آموزش بگذارند و بیاموزند هنر وجودی خویش را در قالب قطعات فاخر به تصویر بکشند. اگر مایلید با زندگی نامه و کسب جایگاه ارزنده این نابغه در بین نسل های مختلف آشنا شوید، پیشنهاد می شود مطالعه این نوشتار را از دست ندهید.
روزگار غلامحسین بنان در کودکی
غلامحسین بنان، موسیقیدان بی تکراری، هستند که توانستند نغمه های دل انگیز آثار خویش را در خاطرات نسل‌های مختلف به خوبی جاودانه کنند.
زادروز تولد ایشان، اردیبهشت ۱۲۹۰ ه. ش است که حاصل پیوند زناشویی، کریم خان بنان الدوله و دختر شاهزاده محمد تقی رکنی برادر ناصرالدین شاه قاجر بودند و توانستند در جوار دو شخصیت هنر دوست، سختی ها و شدائد زندگی را پشت سر بگذارند و نامی به یادگار بگذارند.
انس و الفت ویژه ایشان به هنر، بی‌ارتباط با حضور در محیطی پر از غنا و عظمت هنری نبود. خانواده به موسیقی تنها به عنوان یک سرگرمی نگاه نمی کردند بلکه همواره در تلاش برای فراگیری کامل این مهارت ارزنده بودند.
وجود چهار پیانو و یک ارگ در فضای خانواده، مهر تاییدی بر ذوق و علاقه اهالی منزل داشت. مادر ایشان در نواختن پیانو تبحر داشتند و فضایی شگفت می آفریدند. خاله ایشان نیز به عنوان یک نی نواز ماهر، هنرنمایی می‌کردند. خواهران نیز دستی بر آتش ساز تار داشتند و در تلاش برای پیمودن جغرافیای آن بودند.
دوران جوانی غلامحسین بنان
غلامحسین بنان را می توان شخصیتی خاص دانست که علیرغم فرصت برای پیشرفت در حوزه های مختلف، همت خویش را برای رشد و شکوفایی نبوغ موسیقیایی گذاشتند. ایشان اگرچه سابقه حضور در سمت منشی مخصوص وزیر در سال ۱۳۲۲ را نیز داشتند ولی برای رمزگشایی بهتر استعداد، خوانندگی در رادیو را برگزیدند.
سال ۱۳۲۵ را میتوان نقطه عطفی در فعالیت های حرفه ای استاد بنان دانست که با حضور در رادیو، شنوندگان را از هنر وجودی خویش مشعوف کردند. اگر چه ایشان، فعالیت های خود را محدود به آواز خوانی می کردند و تلاشی برای محک توانمندی در سایر آهنگ ها نداشتند اما سرانجام با اجرای دیگر قطعات جدید موسیقی که توسط ارکستر انجمن ملی به نمایش گذاشته شده بودند، توانستند درک موسیقیایی خویش را گسترش دهند.
موسیقی در گوشت و خون استاد بنان نهادینه شده بود، اتفاق ناگواری که در سال ۱۳۳۶ برای بینایی ایشان رخ داد، شاید افراد دیگر را می توانست از زندگی ناامید کند، اما ایشان برای بهبودی راهی کشورهای اروپایی شدند این رخداد دستاورد ارزنده دیگری نیز به همراه داشت به طوری که انقلابی در بینش سبک ترانه های ایشان رخ داد.
تغییر نگرش استاد بنان به زندگی
استاد بنان تنها موسیقیدانی شگرف نبودند بلکه با اخلاقیات خاص همواره الگوی بسیاری از جوانان و اقشار مختلف جامعه محسوب می شدند. اتفاق ناگواری که منجر به محدودیت در قدرت بینایی ایشان شد نه تنها گوشه گیری و انزوا را به همراه نداشت بلکه همواره با صمیمیت و محبت، دیگران را به امید و نشاط تشویق می کردند. به طوریکه همواره اطرافیان از این شور و نشاط روحیه، درس می گرفتند.
با شنیدن آوازهای فاخر استاد بنان دنیای وسیعی را می توان متصور بود که در این پناهگاه امن، از نبوغ بی نهایت لذت برد و شور و نشاط خاصی را شاهد بود.
بی گزاف ایشان استادی به تمام معنا هستند که علاوه بر حنجره اعجاب انگیز، از راز و رمز آواز خوانی استادانه آگاه بودند و می توانستند با تسلط بر زیر و بم این فضا، ذوق درونی خویش را در ایده آل ترین حالت ممکن به نمایش بگذارند به طوری که شنونده مات هنر وجودی و سرمست از این نغمه های دلنشین می شد.
کشف استعداد وجودی غلامحسین بنان
غلامحسین بنان در خانواده‌ای هنردوست و حامی موسیقی متولد شدند و رشد یافتند که این اتفاق سکوی پرتابی برای رمزگشایی بهتر استعداد موسیقیایی، ایشان گشت. مرتضی نی‌داوود استاد ایشان برای آموختن الفبای آوازخوانی بودند سپس از محضر دیگر پیشکسوتانی همچون ضیا الذاکرین و سیف نیز بهرمند شدند.
شروع فعالیت حرفه‌ای غلامحسین بنان
در سال ۱۳۰۶ غلامحسین بنان برای گرم نگه داشتن محافل دوستانه، آوازهایی را می خواندند، اگر چه افراد زیادی از این استعداد وجودی بهره‌مند نمی شدند اما این آغاز راه بود.
ایشان فعالیت غیر مرتبط با هنر به عنوان یک کارمند اداری ایران بار اهواز را نیز در سال ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۱ انجام دادند و به دلایل شخصی و روحیه حساس هنرمندانه آن را رها کردند بطوری که حضور در رادیو در همان سال و همکاری با شخصیت‌های شاخصی مانند روح الله خالقی سبب شد، جامعه موسیقی دوست ایرانی با نابغه ای نوظهور آشنا شوند.
فعالیت هنری با حضور در ارکستر انجمن موسیقی تداوم یافت و همراه با داوود پرنیان نخستین برنامه خویش گلهای رنگارنگ را اجرا کردند اما عشق و علاقه به این فضا سبب گشت ۳۵۰ آهنگ فاخر را در ذهن علاقمندان ثبت کنند.
کمتر کسی را می توان یافت که آشنایی ویژه‌ای با آثار استاد بنان نداشته باشد، صدای قدرتمند و تسلط بر زیر و بم جغرافیای آواز و تحریرهای تکرارناشدنی حنجره طلایی در این محبوبیت بی تاثیر نیست، از شاهکارهای ایشان میتوان، تصنیف الهه ناز را نام برد که در قلب تمامی نسل ها از کوچک و بزرگ جاودانه شده است.
افتخارات استاد بنان در عرصه موسیقی
استاد بنان تنها موسیقیدانی بزرگ و با اخلاق فروتن نیستند بلکه سبک اجرایی ایشان به عنوان برترین اجرا کننده سبک وزیری-خالقی معرفی می‌کنند.
فعالیت درخشان در آثار صبا و مرتضی محجوبی همراه با ادیب خوانساری را نیز نباید از قلم انداخت. با ورق زدن کارنامه درخشان ایشان، میتوان به تسلط بی‌مثال بر مرکب خوانی و تلفیق شعر و موسیقی نیز رسید.
خدمات ارزشمندی که ایشان به جامعه هنری ارزانی داشتند سبب شد در سال ۱۳۳۲ به توصیه روح الله خالقی به فعالیت در اداره کل هنرهای زیبای کشور مشغول شوند و عهده دار تربیت هنرجویان علاقه‌مند به موسیقی باشند، بطوری که توانستند استعداد وجودی افراد بسیاری را در هنرستان موسیقی ملی شکوفا کنند.
حضور در عرصه موسیقی، تنها بدلیل علاقه استاد بنان نبود بلکه توانمندی منحصر به فردی که نیز داشتند، موجب شد در سال ۱۳۳۴ به عنوان رئیس شورای موسیقی رادیو برگزیده گردند. باید بیاد داشت اگرچه آغاز فعالیت با حضور در برنامه های گل های جاویدان، گلهای رنگارنگ و برگ سبز بود اما رفته رفته، دست اندرکاران برنامه های مختلف علاقه وافری برای حضور این نابغه موسیقی در برنامه های خویش داشتند.
همکاری با روح الله خالقی، ابوالحسن صبا، مرتضی محجوبی، احمد عبادی، حسین تهرانی، علی تجویدی و … از شخصیت های فاخر هنری آن زمان، می تواند بیانگر عیار وجودی استاد بنان باشد.
فعالیت های استاد بنان در عرصه بازیگری
استاد بنان تنها با آثار موسیقیایی شگرف خویش، معرفی نمی‌شوند بلکه ایشان استعداد نهفته ای در عرصه بازیگری نیز داشتند. برای پرورش نبوغ بازیگری، قدم در راه آموزش گذاشتند و الفبا فن بازیگری را آموختند.
سرانجام با حضور درخشان در فیلم "طوفان زندگی" اثر علی دریابیگی و اسماعیل کوشان، نقش آفرینی جانانه‌ای داشتند و توانستند در به تصویر کشیدن داستان مرتبط با انجمن موسیقی ملی تاثیر گذار ظاهر شوند. ارزش اجرای ایشان زمانی مشخص می‌شود که دانست دو قطعه از ترانه های خویش را با اجرای زنده، به بینندگان هدیه دادند.
زندگی زناشویی استاد بنان
استاد بنان در زندگی شخصی نیز شکست‌هایی را تجربه کردند، در ازدواج نخستین، با مریم وزیری (خواهر کلنل علینقی وزیری و خدیجه افزار وزیری)، صاحب دو فرزند، گیتی و بیژن شدند. پیوند زناشویی دوم، در بهمن ۱۳۴۰ با پری دخت آور به وقوع پیوست.
آثار شاخص استاد بنان
استاد بنان بزرگ مردی در عرصه موسیقی ایران زمین هستند که نه تنها تبحر ماهرانه‌ای در آواز قدیمی و کلاسیک داشتند بلکه توانستند در این وادی برای علاقه مندان با سروده های فاخر و غنی مدرن، دنیای شگرفی ترسیم کردند. شاهکار آوایی ایشان را می توان الهه ناز دانست که به عنوان یک قطعه فراموش ناشدنی همواره یاد می‌شود.
هنگ آذربایجان در مایه شور، آمدی جانم به قربانت در مایه بوسلیک، الهه ناز در مایه دشتی، بهار دلنشین در آواز اصفهان، بوی جوی مولیان در آواز اصفهان، تصنیف توشه عمر در دستگاه همایون، یار رمیده، میناب، خاموش، مرا عاشقی شیدا، من از روز ازل، نوای نی و سرود همیشه جاوید ای ایران در مایه دشتی و گریه کن از شاخص ترین آثار در کارنامه کاری پربار ایشان هستند که بخش بزرگی از هنر و فرهنگ ایران زمین را به خود اختصاص داده اند.
همسر استاد درباره قطعه " حالا چرا و کاروان" به انس و الفت ویژه استاد اشاره داشتند و به نوعی ترسیم فضایی برای حال و هوای پس از مرگ بود البته نباید تاثیر عمیق روحی که ترانه " رویای هستی" بر پیکره احساس ایشان در روزهای پایانی عمر بر جای می گذاشت را نیز از یاد برد بطوری که سوز دل خویش را با گریه آرام می کردند.
درگذشت استاد بنان
استاد بنان از شخصیت‌های تاثیرگذاری هستند که توانسته اند با کوله باری از ترانه های ماندگار، بخش بزرگی از خاطرات موسیقیایی ارزنده را در خاطرات ملت ایران به خود اختصاص دهند.
اگرچه در ۸ اسفند ۱۳۶۴ خورشید عمر ایشان غروب کرد اما گنجینه ارزشمندی از آثار غنی و قدرتمند که بر جای گذاشته اند، نام و یاد ایشان را همواره زنده نگه میدارد. شاید قرن ها بگذرد و جامعه موسیقی دیگر نتواند نابغه قدرتمندی همچون بنان را پرورش دهد که علی رغم، فراز و فرودهای مختلف در زندگی، چنین قطعات پرباری را بر جای بگذارد و هنرجویان بسیاری را نیز تربیت کند که خود نامی در عرصه موسیقی به یادگار گذاشته اند.
