همه ی ما ممکن است با شنیدن یک قطعه موسیقی خاص احساس کرده باشیم که دوست داریم آن قطعه را بنوازیم. یا با دوستان و آشنایان نوازنده ی خود همراهی کنیم، حتی ممکن است دلمان بخواهد بدون هیچ دلیل خاصی دانش موسیقایی خود را افزایش دهیم. برای انجام همه ی این کارها، نقطه ی شروع، یادگیری نحوه ی خواندن شیت یا برگه ی موسیقی است.
ساده ترین شکل موسیقی، مانند یک زبان مکتوب است که باید آن را از روی کاغذ بخوانید. نمادهایی که روی برگه ی موسیقی نوشته می شوند در طول سالیان مختلف، توسط موسیقیدانان و نوازندگان ابداع شده و مورد استفاده قرار گرفته اند. هرکدام از این نمادها، نشان دهنده ی زیر یا بم بودن، سرعت، و ریتم آهنگ، همراه با تکنیک های مورد استفاده برای نواختن آن قطعه ی خاص می باشند. اگر بخواهیم موسیقی را به یک زبان تشبیه کرده و بر این اساس دسته بندی کنیم، می توان گفت که نت ها حروف این زبان، میزان ها کلمات آن، و قطعات نیز جمله های این زبان محسوب می شوند، به همین ترتیب می توان سایر بخش ها را نیز تشبیه کرد. یاد گرفتن زبان موسیقی مانند دروازه ای می تواند شما را وارد دنیایی جدید بکند.
برای یادگیری خواندن یک شیت موسیقی این مطلب را تا انتها مطالعه نمایید.
چگونگی خواندن شیت موسیقی
یادگیری نمادهای اصلی نوت گذاری
زبان موسیقی از نمادهای مختلفی تشکیل شده از جمله حامل ها، نت ها و کلیدها. همه ی قطعات موسیقی از همین نمادها تشکیل شده اند و بنابراین برای یاد گرفتن خواندن شیت های موسیقی، باید این مولفه ها را بیاموزید.
حامل
خطوط حامل به پنج خط و چهار فضای بین این خطوط گفته می شود. نت های مختلف از A تا G، هرکدام در جایگاه های مختلف بین و روی این خطوط قرار می گیرند و در طول حامل این نت ها تکرار می شوند.
کلید
دو کلید اصلی وجود دارد که باید آن ها را یاد بگیرید. اولین کلید، کلید تربل نام دارد (treble) که در سمت چپ آن حرف G قرار می گیرد. کلید G روی خط G حامل قرار می گیرد. کلید تربل برای دانگ صدای بالاتر در موسیقی مورد استفاده قرار می گیرد و اگر شما سازی با دانگ صدای بالاتر مانند ویولن، فلوت یا ساکسیفون را می نوازید، شیت موسیقی شما روی کلید تربل نوشته می شود. در کیبورد نیز، نت های بالاتر روی کلید تربل نت گذاری می شوند.
برای به خاطر سپردن نام خطوط و فضاها در کلید تربل می توانید از جملات و کلمات نمادین استفاده کنید. مثلا برای به خاطر سپردن ترتیب نت ها، همانگئنه که در عکس مشاهده می کنید می توانید جمله ی Every Good Boy Does Fine را بخاطر بسپارید. یا برای بخاطر سپردن فضاها کلمه ی FACE را بخاطر بسپارید.
کلید باس
همانطور که در عکس پایین می توانید نماد کلید باس را ببینید، خطی که بین دو نقطه ی کلید باس قرار می گیرد خط F روی حامل کلید باس است که به آن کلید F هم می گویند. کلید باس برای دانگ صداهای پایین تر مورد استفاده قرار می گیرد و اگر سازی با دانگ صدای پایین، از جمله ویولن سل، شیپور بزرگ یا قره نی می نوازید، شیت موسیقی شما روی کلید باس نوشته می شود.
برای حفظ شدن خطوط کلید باس نیز همانطور که در عکس می بینید، کافی است جمله ی Good Boys Do Fine Always را به خاطرتان بسپرید و برای حفظ شدن فضاها نیز عبارت All Cows Eat Grass را به خاطرتان بسپارید.
نوتها
نت ها اصلی ترین جزء سازنده ی موسیقی هستند، نت های قرار گرفته روی حامل به نوازنده میفهمانند که کدام کلید را برای چه مدتی باید بنوازد. هر نت را می توان به سه قسمت سر، ساقه، و پرچم تقسیم کرد.
سر نوت میتواند تو پر یا خالی باشد. محل قرارگیری سر نوت روی حامل (روی خط یا در فضای بین خطوط) مشخص میکند که کدام نوت را خواهید نواخت. گاهی اوقات سرنوت بالاتر یا پایینتر از پنج خط و چهار فضای خالی بین خطوط حامل قرار میگیرد تا نشان دهد که نوت ها باید بالاتر از نوت های B و C نواخته شوند.
ساقه نوت، خطی باریک است که از سر نوت به سمت بالا یا پایین امتداد مییابد. خط از سمت راست نوت به سمت بالا یا از سمت چپ به سمت پایین ترسیم میشود. جهت خط تأثیری روی نواختن نوت ندارد ولی روشی برای خواندن آسانتر نوت ها است تا به طور متناسب روی خطوط حامل قرار گیرند. به عنوان یک قاعده نوت هایی که در بالای خط B روی حامل قرار دارند، ساقههایی به سمت پایین دارند و آنهایی که در پایین خط B هستند، ساقههایی به سمت بالا دارند.
پرچم نوت هم نشانهای قوس دار در سمت راست ساقه نوت است این نشانه مدت زمان نگه داشتن یک نوت را به شما میگوید. در زیر میبینم که چگونه یک پرچم واحد، مدت نواخت نوت را کوتاه میکند در حالیکه چند پرچم آنرا کوتاهتر هم میکند.
حالا که با اجزای هر نوت آشنا شدید نگاهی دقیقتر به سرهای توپر و تو خالی نوت میاندازیم. پر یا خالی بودن نشان دهنده ارزش نوت یا مدت زمان نگه داشتن نوت است اول از نوت توپر شروع میکنیم که یک چهارم نوت است و یک ضرب نواخته میشود. نوت تو خالی با ساقهای در سمت چپ نوت، دو ضرب نواخته میشود. نوت تو خالی بدون ساقه هم اینگونه است؛ «O» و یک نوت کامل محسوب شده و نشانه چهار ضرب است.
برای طولانی کردن یک نت راه های دیگری هم وجود دارد، برای نمونه گذاشتن یک نقطه بعد از سر نت، یک نیمه نت دیگر هم به آن اضافه می کند. با این حساب، یک نصفه با یک نقطه، برابر است با یک نت نصفه و یک چهارم نت. به همین صورت نوتی با یک نقطعه معادل یک نصفه به اضافه نوت یک هشتم است. از خط اتصال هم میتوان برای گسترش یک نوت استفاده کرد. دو نوت که به هم متصل شدهاند باید به اندازه ارزش هر دو نوت در کنار هم نگه داشته شوند و اتصالات متداول هم برای تعیین نوت هایی که باید در طول میزانها یا بارها نگه داشته شوند، به کار میروند.
برعکس آنچه در بالا گفته شد، می توان زمان نگهداری یک نت را تا یک چهارم نیز کاهش داد. نوت های سریعتر هم با پرچمها مشخص میشود، همانگونه که در بالا اشاره شده البته میتوان از تیرهای (Beams) بین نوت ها هم استفاده کرد. هر پرچم، ارزش یک نوت را نصف میکند، پس یک پرچم واحد معادل ۲/۱ از نوت یک چهارم است، دو پرچم هم این مقدار را نصف کرده و به ۴/۱ از نوت یک چهارم میرساند. تیرها هم امکان خواندن دقیقتر نوت ها را به ما میدهند. همانگونه که مشاهده میکنید هیچ تفاوتی در میان نوت های یک هشتم و یک شانزدهم در تصویر بالا وجود ندارد.
حال اگر نخواهیم نتی بنوازیم چه می شود؟ در قطعات مختلف ممکن است لازم باشد لحظاتی سکوت یا استراحت داشته باشیم. استراحت هم مثل نت های دیگر زمان مشخصی دارد و به شکلی که در تصویر زیرمی بینید نشان داده می شود.
استفاده از ضرب
برای درست نواختن باید اندازه و معیار استاندارد را بشناسید. این معیار همان ضرب است که همه ی ما در هنگام رقصیدن، دست زدن یا پا کوبیدن به شکل ناخودآگاه از آن استفاده می کنیم. متر موسیقی در هنگام خواندن، مانند کسری است که دو عدد در بالا و پایین آن قرار می گیرد و این کسر میزان آهنگ خوانده می شود. عدد بالایی این کسر تعداد ضرب ها را در هر میزان که همان فضای حامل بین خطوط عمودی است، نشان می دهد. عدد مخرج کسر نیز ارزش هر نت برای هر ضرب را مشخص می کند.
در تصویر بالا کسر میزان ۴/۴ است، این کسر به این معناست که به ازای هر بار ۴ ضرب وجود دارد و هر نت یک چهارم نیز یک ضرب زده می شود. ضرب این آهنگ به صورت ۱،۲،۳،۴ - ۱،۲،۳،۴ می باشد.
در تصویر زیر نیز کسر میزان ۴/۳ می باشد که به این معناست که به ازای هر بار سه ضرب وجود دارد و هر نت یک چهارم هم یک ضرب نواخته می شود. ضرب این آهنگ به صورت ۱،۲،۳ - ۱،۲،۳ می باشد.
دوباره نگاهی به مثالهای فوق میاندازیم. توجه کنید که کسر میزان در شعر «Tminkle Twinkle Little Star» یعنی ۴ ضرب در هر میزان و ۴ نوت در میزان دوم قرار دارد. چون دو نوت یک چهارم و یک نوت نصفه دارید که جمع آنها معادل ۴ ضرب میشود.
علاوه بر ارزش نوت ها و کسر میزان، آخرین جزء از حس ریتم هم تمپو یا تعداد ضربها در هر دقیقه است. تمپو سرعت نواخت قطعه را مشخص میکند و غالباً در بالای برگه موسیقی نشان داده میشود. تمپویی معادل ۶۰BPM (ضرب در هر دقیقه) یعنی ۶۰ نوت را در هر دقیقه یا یک نوت واحد در هر ثانیه نواخته خواهد شد. به همین صورت تمپوی ۱۲۰ دارای سرعت دو برابری و ۲ نوت در هر ثانیه است. شاید عبارات ایتالیایی «لارگو»، «آلگرو» یا «پرستو» را هم در بالای برگه مشاهده کردهاید که تمپوهای متداول هستند. نوازندگان از ابزاری به نام مترونوم استفاده میکنند تا در حین تمرین یک قطعه جدید، سرعت مناسب را حفظ کنند.
نواختن ملودی
خب تا اینجای مسیر شما موفق شدید تقریبا خواندن موسیقی را بیاموزید. حالا وقتش است که با گام ها آشنا شویم، هر گام از هشت نت متوالی ساخته می شود. برای نمونه گام C ماژور تشکیل شده است از C,D,E,F,G,A,B,C. به فاصله ی بین نت اول این گام تا آخرین نت آن، یک اکتاو می گویند. گام سی ماژور بسیار از نظر تمرین مهم است، زیرا زمانیکه گام سی را دارید بثیه ی گام های ماژور هم در این مکان قرار می گیرند. هریک از نت های گام سی ماژور روی کیبورد با یکی از کلیدهای سفید در ارتباز هستند. در عکس زیر می توانید گام سی ماژور را روی خطوط حامل و کلیدهای آن را روی کیبورد مشاهده نمایید.
اگر تا بحال دقت کرده باشید متوجه می شوید که با جلو رفتن در طول حامل له سمت راست کیبورد، صدای نت ها زیرتر شده و اصطلاحا دانگ صدای نت ها بالاتر می رود. نقش کلیدهای سیاه چیست؟ تمام تون ها یا گام های بین نت ها، صدای تولید شده توسط سیستم را محدود می کنند. برای نمونه گام سی ماژور را در نظر بگیرید. فاصله ی بین کلیدهای C و D در گام سی یک گام کامل است. درحالی که فاصله ی بین کلیدهای E و F در گام سی یک نیم گام است. با این توضیح مشخص شد که کلید مشکی بین E و F وجود نداشته و فقط یک نیم گام از یکدیگر فاصله دارند. درحالی که بین کلید C و D یک کلید مشکی قرار می گیرد.
هر گام ماژوری که روی کیبورد نواخته می شود یک الگوی استاندارد به صورت نت کامل - کامل - نیمه کامل - کامل - کامل - کامل - نیمه کامل دارد. گام های دیگری نیز هستند که هر کدام صدای خاص خود را دارند از جمله گام های مینور، گام های مودال و ... . در این مطلب با گام های ماژور و الگوی این گام آشنا می شویم. در ادامه می خواهیم دوباره گام ماژور C را بررسی کنیم.
نیمه تونها یا نیم گامها روی کیبورد امکان نگارش انواع اصوات درون یک آهنگ را فراهم میکنند. یک شارپ با نماد# مشخص میشود یعنی این نوت یک نیمه تون (یا نیم گام) بالاتر از سر نوت است که در سمت راست آن روی برگه موسیقی نوشته میشود. در عوض نماد ♭ مربوط به نوت فلت است یعنی این نوت یک نیمه تون پایینتر از سر نوت است و در قسمت راست آن نوشته میشود. با توجه به تصویر کیبورد و حامل نوت گذاری شده در زیرش، هر نیم گام بین نوت های C و E قرار دارد که مکان استفاده از شارپ یا فلت هم وابسته به حرکت شما به سمت بالا یا پایین کیبورد است.
نمادی دیگر در مورد نیمه تونها، نماد طبیعی به شکل ♮ است. هر نوتی شارپ یا فلت است و این شارپ یا فلت در طول میزان بسط مییابد در غیر اینصورت طبیعی محسوب میشود. نماد طبیعی باعث لغو نماد شارپ یا فلت درون میزان یا آهنگ میشود. نواختن C تا E با نمادهای طبیعی به صورت زیر خواهد بود.
در نهایت برای خواندن موسیقی باید نشانههای کلیدی را بشناسید. در حال حاضر یک نشانه کلیدی را میشناسید که کلید C است! گام ماژور C که در بالا آموختید روی کلید C قرار میگیرد. گامهایی که تونیک هستند، نوت برتر درون یک گام هستندو نوع نواختن کلید را مشخص میکنند. میتوانید گام ماژور را روی هر نوتی آغاز کنید و الگوی نوت کامل- کامل- نیمه- کامل- کامل- کامل- نیمه را دنبال کنید. حالا این الگو را روی کلیدهایی به غیر از کلید C دنبال کنید تا از شارپها و فلت ها استفاده نمایید.
از این رو شارپها و فلت ها را به عنوان نشانههای کلیدی آهنگتان درست قبل از متر و بعد از کلید روی برگه موسیقی قرار دادهایم. یعنی باید این شارپها و فلت ها را در موسیقی رعایت کنید مگر آنکه نماد طبیعی آنها را طرد کند. نشانههای کلیدی یک قطعه را براساس شارپها و فلت های نشان داده شده تشخیص خواهید داد. نگاهی به برخی از نشانههای کلیدی با استفاده از شارپها و فلت ها میاندازیم.
استفاده از ابزارهای رایگان
امیدواریم برای یادگیری خواندن موسیقی انگیزه گرفته باشید! میتوانید برای یادگیری نوت خوانی از دستورالعملها و آموزشهای کتبی و ویدئویی آنلاین استفاده نمایید. میتوانید قطعات محبوب و مشهور را با توجه به موسیقی مکتوب آنها بنوازید که در شبکههای اجتماعی و مجازی در اختیارتان هستند. همچنین میتوانید یادگیری نوت خوانی را از آهنگهای محبوبتان شروع کنید که برگههای آنها برای افراد تازه کار موجود است. البته اپلیکیشن های رایگانی هم امکان دسترسی به برگههای نوت موسیقی را برایتان فراهم میکنند.