به دست گرفتن ساز، یا نشستن پشت ساز، اولین و البته مهم‌ترین درسی است که هنرجوها در مسیر یادگیری نوازندگی می‌آموزد. اما متاسفانه در بیشتر مواقع از آن غافل می‌شود و نکات آن را فراموش می‌کند و رعایت نمی‌کند. شاید به دلیل اینکه اولین چیزی است که یاد می‌گیرد، تصور می‌کند که اهمیت بالایی ندارد. اما باید تاکید کنیم و باز هم تاکید کنیم که شیوه به دست گرفتن ساز یا نشستن پشت ساز، مهم‌ترین درسی است که هر نوازنده در تمام مسیر نوازندگی خود می‌گیرد و همیشه بایستی آن را رعایت کند. در این متن می‌خواهیم در مورد نکات و استانداردهای نشستن پشت ساز در حین نوازندگی سنتور صحبت کنیم.
صندلی مناسب نوازندگی سنتور
ارتفاع صندلی
روی صندلی بنشینید. تکیه ندهید، کمی جلوتر، تقریبا روی نیمه‌ی جلویی صندلی بنشینید. نه خیلی به لبه‌ی صندلی نزدیک شوید و نه کاملا درون صندلی فرو روید. ارتفاع صندلی باید به اندازه‌ای باشد که وقتی به درستی و مطابق توضیح قبل روی آن می‌نشینید، زانوی شما زاویه ۹۰ درجه داشته باشد و کف پا به صورت کامل و راحت روی زمین قرار بگیرد. اگر ارتفاع صندلی برای شما زیاد باشد، پاها به راحتی روی زمین قرار نمی‌گیرند و به عضلات ران شما فشار می‌آید و پس از مدتی باعث خواب‌رفتگی پا می‌شود. اگر ارتفاع صندلی برای شما کوتاه باشد، باعث می‌شود زانو‌ها به بالا بیایند و به کمر و ستون فقرات شما فشار بیاید و باعث کمر درد شود. پس در ابتدا باید یک صندلی با ارتفاع مناسب برای قد خودتان فراهم کنید.
نشیمن صندلی
کفی صندلی (قسمتی که روی آن می‌نشینید) نه باید کاملا سفت و نه زیاد نرم و مبلی باشد. اگر کفی صندلی کاملا چوبی و سفت باشد (شبیه صندلی‌های لهستانی) نشستن روی آن راحت نیست و پس از مدت کوتاهی شما را خسته می‌کند و به لگن شما فشار می‌آورد. اگر کفی صندلی مبلی و کاملا نرم باشد در حدی که در آن فرو روید، باعث می‌شود ارتفاع صندلی کوتاه‌تر از میزان مناسب شود و به کمر شما فشار وارد کند. پس صندلی‌ای که انتخاب می‌کنید باید فقط اندکی نرم باید که شما را خسته نکند؛ اما نباید آن‌قدری نرم باشد که ارتفاع را برای شما کاهش دهد.
پشتی صندلی
با توجه به اینکه نباید به صندلی تکیه دهید و باید در نیمه جلویی صندلی بنشینید؛ تفاوتی نمی‌کند که پشتی صندلی چگونه باشد یا اصلا پشتی داشته باشد یا نداشته باشد. پشتی صندلی برای نوازندگی سنتوری اهمیتی ندارد.
دسته صندلی
صندلی مناسب نوازندگی نباید دسته‌های کناری داشته باشد. دسته‌های کناری باعث ایجاد مزاحمت برای دست و ساعد و آرنج شما می‌شود و اجازه نمی‌دهد به درستی نوازندگی کنید.
میز مناسب سنتور
ساختار میز سنتور
میز سنتور را باید بتوان هم از نظر ارتفاع و هم از نظر شیب صفحه‌ی آن تنظیم کرد. اگر میزی قابلیت تنظیم ارتفاع و شیب صفحه را نداشته باشد، میز مناسبی برای قرار دادن سنتور روی آن و نوازندگی نیست.
ارتفاع و زاویه صفحه میز
قبل از تنظیم ارتفاع میز، ابتدا زاویه یا شیب صفحه آن را تنظیم کنید. صفحه میز را به قدری به سمت پایین زاویه دهید که پایین‌ترین نقطه صفحه حدود ۶ الی ۷ سانتی‌متر از انتهای صفحه پایین‌تر باشد. منظور از پایین‌ترین نقطه‌ی صفحه، جایی‌ست که ضلع پایینی سنتور شما آنجا قرار می‌گیرد و منظور از انتهای صفحه، جایی‌ست که ضلع بالایی سنتور شما آنجا قرار می‌گیرد. در نهایت زمانی که سنتور را روی میز قرار دهید، شیب ملایم و اندکی به سمت پایین خواهد داشت و سیم‌های سنتور بجای آنکه مستقیما رو به سقف باشند، کمی متمایل به صورت شما هستند.
حالا که زاویه میز را تنظیم کردید، نوبت به تنظیم ارتفاع می‌رسد. ارتفاع میز سنتور باید به اندازه‌ای باشد که وقتی روی صندلی و پشت میز می‌نشینید و میز را به سمت خود می‌کشید، زانو و ران شما به راحتی به زیر میز برود و با صفحه میز برخورد نکند. فاصله روی ران شما با بخش پایینی صفحه میز باید حدود ۴ الی ۵ سانتی متر باشد. اگر این فاصله بیشتر باشد یعنی ارتفاع میز زیاد است و این باعث می‌شود مجبور شوید دستان خود را برای نوازندگی کمی بالاتر بگیرید که باعث ایجاد درد و گرفتگی در شانه و کتف و کمر می‌شود. اگر ارتفاع میز از این کمتر باشد، هم باعث برخورد پا با میز و تکان خوردن ساز می‌شود و هم باعث می‌شود مضراب با زاویه درستی روی سیم‌ها فرود نیاید و در نتیجه صدای مطلوبی از ساز استخراج نشود.
نشستن پشت ساز
حالا که صندلی و میز مناسب را انتخاب و آماده کردیم، باید یاد بگیریم که چطور روی صندلی و پشت میز بنشینیم تا هیچ‌گونه فشاری به بدن نیاید و بهترین حالت را با نوازندگی سنتور داشته باشیم.
نشستن روی صندلی
روی صندلی بنشینید. تکیه ندهید، کمی جلوتر، تقریبا روی نیمه‌ی جلویی صندلی بنشینید. نه خیلی به لبه‌ی صندلی نزدیک شوید و نه کاملا درون صندلی فرو روید. کمر خود را صاف کنید. نیازی نیست آن‌قدر شق و رق بنشینید که بعد از چند ثانیه کمرتان درد بگیرد. به اندازه صاف باشید که اگر کسی از نیم‌رخ شما را ببیند بگوید کمرتان صاف است و قوز نکرده‌اید. باید در این حالت راحت باشید و بتوانید در تمام طول مدت تمرین یا نوازندگی در همین حالت بمانید. پس نباید هیچ فشاری اضافی به شما بیاید.
دقت کنید که رعایت نکردن این نکات، باعث بروز مشکلات جسمی بسیاری می‌شود و به بدن شما آسیب می‌زند. در این مطلب در مورد این آسیب‌ها و روش‌های پیشگیری از آن‌ها گفته‌ایم.
حالت دست‌ها
برای رسیدن به راحت‌ترین و استانداردترین حالت قرارگیری دست‌ها، کافی‌ست دست‌های خود را رها کنید تا صاف و کاملاً شُل از دو طرف بدن شما آویزان شود. انگار که هیچ کنترلی روی آن‌ها ندارید و فقط از بدن شما آویزان هستند. همین‌قدر آزاد و رها. بعد دست‌ها را در همان حالتی که به صورت طبیعی بدست آورده‌اند، به آرامی از مفصل آرنج به بالا بیاورید. نیازی نیست زاویه ساعد و بازو ۹۰ درجه باشد. ساعد باید کمی به سمت پایین شیب داشته باشد. پس فرض کنید زاویه ساعد شما با بازوی‌تان کمی بیشتر از ۹۰ درجه و چیزی حدود ۱۲۰ درجه است. نیازی نیست درگیر این اعداد شوید و دقیقاً آن‌ها را اندازه بگیرید. این اعداد را می‌گوییم تا فقط تصویرسازی بهتری در ذهن شما صورت بگیرد و بتوانید دقیق‌تر مطابق این متن حالت بدن خود را تنظیم کنید.
دقت کنید که حالت طبیعی دست از زمانی که آویزان بود باید حفظ شود. در این حالت بازوی شما به بدن شما نمی‌چسبد، همچنین بازو از بدن فاصله‌ی زیادی نمی‌گیرد. یه حالت کاملا طبیعی و بدون نیاز به کنترل دارد. پس زمانی که دست‌ها را از آرنج به بالا می‌آورید هم همین حالت باید حفظ شود و نباید بهم بریزد. یعنی در نهایت بازوی شما در یک حالت و فاصله طبیعی از بدن قرار دارد. ساعدها بالا آمده و در زاویه‌ای حدوداً ۱۲۰ درجه با بازو و به شیب‌دار به سمت پایین قرار دارد.
نکته مهم در حالت دست‌ها
تا اینجا می‌بینید که فاصله‌ی دو دست شما به اندازه عرض شانه‌تان است. این فاصله برای نوازندگی سنتور کمی زیاد است. برای تنظیم نهایی حالت دست‌ها، کافی‌ست دست‌های خود را کمی به هم نزدیک کنید. بازوی شما تغییر حالت نمی‌دهد. به جلو یا عقب یا طرفین نمی‌رود. مفصل آرنج نیز ثابت است و تغییر حالت نمی‌دهد. فقط ساعدها مانند دو ضلع مثلث به سمت هم متمایل می‌شوند. در نهایت وقتی از بالا به دست‌های خود نگاه می‌کنید تقریبا یه مثلث می‌بینید. ساعدها دو ضلع آن هستند که در منطقه انگشتان شما تقریبا به هم رسیده‌اند و ضلع پایینی مثلث نیز شکم‌تان است. بازو همچنان در حالت آزاد و طبیعی‌ست و هیچ فشاری به سرشانه‌ها نمی‌آورد.
تا اینجا دست‌های شما در حالت استانداردی قرار گرفته و کافی‌ست به درستی مضراب‌ها را در دست بگیرید. برای یادگیری روش صحیح بدست گرفتن مضراب‌های سنتور، این مطلب را بخوانید.
فاصله میز سنتور تا شما
حالا که به درستی روی صندلی نشستید و حالت صحیح دستان خود را نیز پیدا کردید، باید میز سنتور را به طرف خود بکشید. فاصله مناسب میز سنتور با خودتان را به دو روش می‌توانید تشخیص دهید.
روش اول: میز را تا اندازه به سمت خود بکشید که کمی کمتر از نصف ران شما زیر میز باشد. یعنی مثلا ۶۰ درصد بالایی ران شما بیرون و ۴۰ درصد پایینی تا زانو زیر میز قرار بگیرد.
روش دوم: این کمی دقیق‌تر است؛ زمانی که مضراب را به دست گرفتید و حالت صحیح دست‌ها را پیدا کردید، باید سر مضراب شما برسد به خرک سوم سیم‌های سفید (از پایین).
تمام این کاری که انجام دادید برای اینکه به درستی پشت ساز سنتور بنشینید، بخشی از مفهومی به نام اکول است. برای اینکه بدانید اکول دقیقاً یعنی چه، ویدیوی زیر را ببینید.
آموزش مقدماتی سنتور خنیاگر (مهیار طریحی), قسمت دوم؛ اکول یا posture
در آموزش‌های سنتور خنیاگر، مثل آموزش سنتورنوازی معاصر ۱ با تدریس مهیار طریحی و مسترکلاس سنتور به تدریس استاد اردوان کامکار در مورد شیوه صحیح نشستن پشت ساز سنتور مفصل صحبت شده است.
