پیانو سازی است که از دیرباز تاکنون نه تنها در محافل اهالی موسیقی می درخشد بلکه در دورهمی ها و اجتماعی نیز به عنوان یک ابزار موسیقی دل انگیز یکه تازی می‌کند. اگر شما نیز مایلید ذوق و توانمندی خود را با این ساز به نمایش بگذارید نیاز است اطلاعاتی درباره ساختار و نحوه صدا دهی آن نیز داشته باشید به همین دلیل این نوشتار از وبسایت گوش نوازان را اختصاص به آشنایی با ساختار داخلی و مکانیسم پیانوهای آکوستیک داده ایم.
لزوم آشنایی با ساختار داخلی و مکانیسم پیانوهای آکوستیک
برای اینکه بتوان یک ساز به ویژه پیانو را مسلط شد فقط آموزش در جوار استاد و تمرین کفایت نمی کند. در صورتی که دانش خود را درباره قطعات داخلی و مکانیسم پیانو افزایش ندهید نه‌تنها در انتخاب ساز مناسب دچار اشتباه می‌شوید، هزینه، وقت و انرژی خود را نیز هدر داده اید. نباید از قلم انداخت که نوازندگی هنرمندانه و حتی شرایط نگهداری درست نیز به این آگاهی وابستگی بالایی دارند.
تمرکز کارشناسان هیئت تحریریه وب سایت گوشنوازان نیز دادن اطلاعات تخصصی نیست بلکه سعی کرده اند با اشاراتی هرچند کوتاه برای آشنایی شما علاقمندان با الفبای مقدماتی تمامی سازها به ویژه پیانو، گامی موثر بردارند. شناخت قطعات مختلف پیانو می تواند به شما کمک کند در آموزش و نواختن نغمه های گوشنواز آن موفق‌تر ظاهر شوید. پیانوهای دیجیتال مجهز به سیستم تولید صوت الکترونیکی هستند و در این نوشتار فاکتور گرفته شده اند.
ساختار کلی پیانو
اگر مطالب قبلی این سایت را خوانده باشید، اشاره کردیم که تفاوت‌های فاحشی بین گراند پیانو ها و پیانوهای دیواری وجود دارد اما درصد تشابه بالا از نظر عملکرد و قطعات سبب شده در یک مطلب واحد اشاره شوند.
فریم یا چارچوب پیانو
همانطور که از اسم این قطعه مشخص است تمامی اجزای داخلی پیانو را به هم صورت پیوسته حفظ می کند. اگر چه در ساخت ساز پیانو، این قطعات چوبی با استقبال بیشتری به فروش میرسند اما حال میله های آهنی به عنوان استحکام دهنده، کاربرد وسیعی پیدا کرده اند. اگر مایلید این اسکلت ساز را بهتر ببینید، باید به مدل پیانو دقت داشته باشید به طور مثال در مدل های گراند باید به زیر آن نگاه کرد در حالی که در پیانو های دیواری، امکان دیدن از پشت ساز نیز هست.
ساند بورد (Sound Board)
ساند بورد نه تنها از نظر تولید کنندگان بلکه نوازندگان چیره دست پیانو نیز به عنوان یک جز تأثیرگذار معرفی می‌شود. بد نیست بدانید که عمده ترین وظیفه آن علاوه بر تقویت و رزونانس پخش موسیقی دل انگیزی است که از ارتعاش سیم ها بر خواسته است.
اگر می خواهید این صفحه چوبی را بهتر بشناسید بد نیست بدانید که قطری حدود ۱۰ میلی متر دارد و سازندگان پل یا بریج را نیز بر روی آن قرار می دهند. به بریج های نواری شکل، سیم های این ساز جذاب و محبوب وصل می شود، بد نیست بدانید انتهای این سیم ها به سیم گیر می رسد.
پیانو نسبت به دیگر سازهای موسیقی از قیمت بالاتری برخوردار است که اهمیت نگهداری را دوچندان می کند. نسبت به شرایط دمایی و رطوبت دقت زیادی داشته باشید در غیر اینصورت ساند بورد در اثر انبساط و انقباض، آسیب بالایی خواهد دید. تغییر کوک می تواند کمترین نتیجه بی توجهی به این شرایط باشد. در برخی مواقع نیز آسیب وسیع تر بوده بطوری که ساز دچار ترک خوردگی می شود.
اگر می‌خواهید پیانوی استاندارد بخرید که صدای ساز حتی با گذشت زمان نیز تغییری نکند حتماً نسبت به جنس ساند برد نیز دقت نظر داشته باشید. هنرمندان چیره دست چوب درخت صنوبر را مرغوب ترین جنس این قطعات عنوان می‌کنند. برای شناخت می‌توانید به رگ ها و شیارهای روی چوب نیز دقت داشته باشید که همچون نقشه راه به کیفیت ساند برد اشاره دارند. جالب آنکه مقاومت بالایی نسبت به تغییرات جوی نیز نشان می دهند. تعداد استاندارد شیارهای ساند بردهای با کیفیت، معمولاً ۱۸ تا ۲۰ عدد در هر اینچ است.
صفحه چدنی (Cast-Iron Plate)
محبوبیت ساز پیانو مربوط به امروز و دیروز نیست بلکه نغمه‌های دلنواز موسیقی آن از چندین قرن پیش تا به حال با احساسات آدمی گره خورده است اما سازهای قدیمی به کیفیت مدل‌های امروزی نبودند.
پیانوهای رایج در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم از نظر استقامت فریم ها نسبت به فشار سیم ها ضعیف بودند. این اتفاق در ارتباط با جنس خاص آن که از چوب ساخته شده بودند به طوری که علاوه بر فشار سیم ها، تغییرات جوی نیز به آن آسیب زیادی وارد می کرد.
استفاده از فریم های آهنی در اوایل قرن بیستم توانست این ضعف را به خوبی پوشش دهد به طوری که در آن زمان، عطف تولید پیانوهای مرغوبتر نیز آغاز گردید. اگر به مدل‌های امروزی پیانو که بین هنرمندان چیره‌دست نیز استفاده می شود توجه کنید می توانید یک صفحه یکپارچه چدنی را ببینید.
از مهمترین خصوصیات این صفحه های مقاوم چدنی علاوه بر تحمل فشار سیم ها، امکان کوک پیانو استاندارد A-440 (نت لا با فرکانس ۴۴۰ هرتز) است که برخی نیز به آن کوک کنسرتی می گویند. علت تولید و عرضه پیانو های مدرن مجهز به صفحه چدنی بهینه سازی ساز در مقابل فشار بالای سیم ها بود.
برخی نیز با این سوال مواجه اند که فشار وارده در چه حد بوده است؟ اگر می‌خواهید تصویر ذهنی بهتری برای درک مزایای این صفحه چدنی داشته باشید به این مثال توجه کنید که تحمل فشار سیم ها در پیانو های دیواری و یا حتی گراند متوسط، معادل ۷۰ کیلوگرم بوده که این آمار برای ۲۳۰ سیم به ۱۸ تن میرسد. جالب آنکه در کنسرت گراندها فشار معادل ۲۸ تن اعلام شده است.
تخته سیمگیرها (Pin-Block)
از دیگر اجزای مهم و تاثیرگذار در ساختار پیانوها، بخش سیم‌گیر ها بوده که می توان وظیفه این بلوک چوبی چند لایه را نگهداری سیم های ساز عنوان کرد که قطری معادل ۲/۳ سانتی متر دارد.
بد نیست بدانید که سیم‌گیر نیز از اجزای مهم و تاثیرگذار ساز پیانو است که علاوه بر ظاهر میله ای شکل در انتهای آن سوراخی تعبیه می شود تا بتوان سیم های ساز را در آن جای داد. متخصصان کاربلد برای حفظ استقامت نسبت به چرخش سیم گیر ها اجتماعی از چندین لایه چوب با جهت گیری مختلف قرار داده اند. برای مشاهده تخت سیم گیر ها می توانید نگاهی به فضای واسط صفحه چدنی و فریم داشته باشید.
اکشن(Action)
انتخاب لقب قلب پیانو برای بخش اکشن، نشان از اهمیت این جز بسیار مهم دارد که می توانید اجزای مختلف ساز پیانو مانند، کلیدها، چکش ها، اهرم های تکرار، دمپرها و … را ببینید که به شکل متوالی روی هم قرار گرفتند. فریم آهنی عنوان بخش زیرین قرار می گیرد تا ظاهری عجیب و غریب نداشته و فرم منظمی داشته باشند که هر سلیقه ای رو مبهوت می کند.
پدال ها
پدالها از نام آشناترین قطعات ساز پیانو هستند که حتی افرادی که آشنایی چندانی با این ساز و قطعات مختلف آن نیز ندارند می دانند که در قسمت زیرین قرار می گیرند. عمده وظیفه آن کمک به تولید نغمه های دلنشین است که نوازنده از این طریق کیفیت و حالت اصوات را تغییر می دهد. در ادامه به سه نوع پدال اشاره اجمالی می شود:
پدال طنین (Sustain Pedal)
عمده وظیفه پدال طنین را می توان حفظ فاصله بین دمپرهای ساز از سیم ها عنوان کرد. نواختن ساز پیانو سراسر ظرافت ها و ریزه کاری است که شاید برایتان جالب باشد که نداشتن ارتعاش همیشگی سیم ها به علت وجود قطعه دمپر یا خفه کن هست.
اگرچه در حالت معمول بر روی سیم ها دمپر وجود دارد اما همزمان با نگهداری پدال طنین توسط هنرمند، شاهد فاصله‌گیری دمپرها از سیم ها می توان بود، بی جهت نیست که نغمه های آوای این ساز شگفتی‌ساز از جسم به راحتی عبور می‌کند و بر روح نقش می‌بندد. نوازندگان این اتفاق را تاثیر اصوات هماهنگ و هارمونیک سیم های پیانو عنوان می کنند.
پدال سوستنوتو یا پدال تمرین (Sostenuto Pedal)
نمی توان تنها یک وظیفه را برای پدال وسط ساز پیانو تعریف کرد بلکه بسته به مدل، کارآیی نیز متفاوت است. بی جهت نیست که در مدل‌های گراند به آن مدل سوستنوتو می گویند. کارایی اصلی این پدال را می‌توان عقب نگه داشتن دمپر یک و حتی برخی کلیدهای پیانو عنوان کرد.
اما در مدل های دیواری کاربرد آن منجر شده بین سیم ها و چکش های ساز طرح های نمدی جا گیرد. این اتفاق برای افرادی که در آپارتمان های کوچک و فضاهای محدود مشغول هنرنمایی هستند تمرین موسیقی دیگران را آزار نمی دهد البته در گروهی از پیانوها پدال وسط دیده نمی شود. در مدل های دیجیتال نقش این پدال شاید متفاوت تر نیز باشد.
پدال نرم (Soft Pedal)
پدال نرم با کیفیت و ظرافت موسیقی این ساز گره خورده است. نوازنده با گرفتن آن می‌تواند موجب نزدیکی چکش های ساز به سیم ها شود که با کاهش ضربات به تولید صدای دل انگیز نیز منجر می شود.
نمودار صفحه کلید پیانو - طرح بندی صفحه کلید پیانو
نمودار صفحه کلید پیانو در زیر نشان داده شده و توضیح داده شده است. این بخش به شما کمک می‌کند تا چیدمان صفحه کلید پیانو را بهتر درک کنید.
بیایید قبل از هر چیز نگاهی به طرح صفحه کلید پیانو بدون برچسب، یعنی بدون نام نت‌ها بیندازیم. موردی که در اولین طرح صفحه کلید پیانو نشان داده شده دارای دو اکتاو است که در مجموع ۲۴ نت را شامل می‌شود. در یک پیانوی ۸۸ کلیدی، ۳۶ کلید سیاه و ۵۲ کلید سفید وجود دارد در پیانو با ۷۶ صفحه کلید دارای ۳۱ کلید سیاه و ۴۵ کلید سفید، پیانو با ۶۱ صفحه کلید دارای ۲۵ کلید سیاه و ۳۶ کلید سفید ارائه می‌شوند، در حالی که پیانو با ۴۹ صفحه کلید دارای ۲۰ کلید سیاه و ۲۹ کلید سفید هستند.
کلیدهای صفحه کلید پیانو
فردی که تازه شروع به یادگیری پیانو کرده است ممکن است با دیدن صفحه کلید پیانو احساس سردرگمی داشته باشد. "چگونه قرار است همه این نام‌ها را به خاطر بسپارم؟ " اما همانطور که بعداً خواهیم دید، درک آن بسیار ساده است و تنها کاری شما باید انجام دهیدتکرار و تمرین است.
در اینجا یک نمودار ساده صفحه کلید پیانو (در زیر این پاراگراف) آورده شده است. کلیدهای سفید همه برچسب گذاری شده‌اند. اگر خوب دقت کنید، متوجه خواهید شد که نام‌های کلیدها بارها و بارها تکرار می‌شوند. این نت‌ها A، B، C، D، E، F و G. هستند، چه صفحه کلید ۴۹، ۶۱، ۷۶ یا ۸۸ باشد، این الگوی نت یک پیانو است.
نمودار صفحه کلید پیانو
در طرح زیر، چیدمان کامل کیبورد پیانو را اضافه کرده‌ام. هر دو کلید سفید و سیاه نامگذاری شده‌اند. هر کلید سیاه دارای دو نام نوت است. در اینجا C، C-Sharp (D-Flat)، D، (E-Flat)، E، F، F-Sharp(G-Flat)، G، G-Sharp (A-Flat)، A، A-Sharp (B-Flat) و B وجود دارد.
Shar برای کمک به یادگیری بهتر Sharp ها (#) و Flat ها (b) باید بدانیم که نیم پرده (Semitone) چیست. نیم پرده یا نیم گام یا نصف تن، کوچک‌ترین فاصله در موسیقی است. این فاصله بین دو نت است که در کنار هم قرار دارند. بنابراین فاصله بین C و C-Sharp یک نیم تن است، فاصله بین D و D-Sharp یک نیم تن است و برای فاصله A و A-flat نیز همین الگو صدق می‌کند.
نتی که یک نیم تن بالاتر از C است چیست؟ پاسخ C-Sharp است. نتی که یک نیم تن بالاتر از D باشد چیست؟ پاسخ D-Sharp است و بالعکس نتی که یک نیم تن کمتر از D باشد چیست؟ پاسخ D-Flat است. نتی که یک نیم تن پایین‌تر از E باشد، کدام است؟ پاسخ E-Flat است.
یک پرده (یا تن) کامل، فاصله میان دو نیم پرده است. یعنی فاصله بین دو پرده‌ای که در محل کوک از هم جدا می‌شوند. برای مثال C و D و E و F و G هر کدام یک نوت کامل و مجزا هستند.
یک پیانو دارای ۱۲ الگوی نت است. این را می‌توان در نمودار صفحه کلید پیانو در بالا مشاهده کرد. این در حالی است که تعداد زیادی نت روی پیانو وجود دارد، اما در واقع ۱۲ نت بارها و بارها تکرار می‌شوند. این الگو روی پیانوی آکوستیک بیش از ۷ بار تکرار می‌شود. ۱۲ نوت در الگوی فوق شامل C، C-Sharp (D-Flat)، D، (E-Flat)، E، F، F-Sharp(G-Flat)، G، G-Sharp (A-Flat)، A، A-Sharp (B-Flat) و B هستند. به نمودار کیبورد زیر نگاه کنید. شامل ۱۲ نوت پیانو یا کیبورد موسیقی است.
برای درک بهتر طرح کلیدهای پیانو ببینید که چگونه کلیدهای سیاه روی پیانو در گروه‌های دو و سه تایی دسته بندی می‌شوند. آیا توجه دارید که چند گروه از دوتایی و سه تایی وجود دارد؟
همچنین متوجه خواهید شد که نت C همیشه قبل از گروه ۲ تایی (یا sharp) قرار دارد، در حالی که F همیشه قبل از گروه ۳ تایی (یا flat) قرار می‌گیرد. در پیانوی ۴۹ کلیدی، ۵ کلید C وجود دارد، درپیانوی ۶۱ و ۷۶ صفحه کلیدی ۶ کلید C ودر پیانو با ۸۸ کلید، ۸ کلید C وجود دارد.
اولین نت روی صفحه کلید ۴۹ کلیدی C و آخرین نت C است.
اولین نت روی صفحه کلید ۶۱ کلیدی C و آخرین نت C است.
اولین نت روی صفحه کلید ۷۶، E و آخرین نت G است.
اولین نت روی پیانوی ۸۸ کلیدی A و آخرین نت C است.
اگر پیانوی ۸۸ کلیدی دارید (نمودار را اینجا پیدا کنید)، به صفحه کلید پیانوی خود نگاه کنید و کلید C را پیدا کنید. این کلید تقریباً در مرکز صفحه کلید شما قرار دارد. یادگیری مکان نت‌ها هنگام یادگیری نواختن پیانو بسیار مهم است.
نمودار صفحه کلید پیانو در شکل زیر، نت‌های مختلف پیانو را نشان می‌دهد (C، D، E، F، G، A و B). در اینجا کلید سل، کلید بأس و حامل اصلی را مشاهده می‌کنید. C در کلید سل و C در کلید بأس یک نوت مشابه هستند و در اینجا نقطه تقاطع آنها در حامل اصلی است. و به عنوان C وسطی شناخته می‌شود.
