همهٔ ما ممکن است با شنیدن یک قطعه موسیقی خاص احساس کرده باشیم که دوست داریم آن قطعه را بنوازیم. یا با دوستان و آشنایان نوازندهٔ خود همراهی کنیم، حتی ممکن است دلمان بخواهد بدون هیچ دلیل خاصی دانش موسیقایی خود را افزایش دهیم.
ساده‌ترین شکل موسیقی، مانند یک زبان مکتوب است که باید آن را از روی کاغذ بخوانید. نمادهایی که روی برگهٔ موسیقی نوشته می‌شوند در طول سالیان مختلف، توسط موسیقی‌دانان و نوازندگان ابداع شده و مورد استفاده قرار گرفته‌اند. هرکدام از این نمادها، نشان‌دهندهٔ زیر یا بم بودن، سرعت، و ریتم آهنگ، همراه با فن‌های مورد استفاده برای نواختن آن قطعهٔ خاص هستند. اگر بخواهیم موسیقی را به یک زبان تشبیه کرده و بر این اساس دسته‌بندی کنیم، می‌توان گفت که نت‌ها حروف این زبان، میزان‌ها کلمات آن، و قطعات نیز جمله‌های این زبان محسوب می‌شوند، به همین ترتیب می‌توان سایر بخش‌ها را نیز تشبیه کرد. پس در اینجا اهمیت آموزش نت خوانی مشخص می‌شود. یاد گرفتن زبان موسیقی مانند دروازه‌ای می‌تواند شما را وارد دنیایی جدید بکند.
زبان موسیقی از نمادهای مختلفی تشکیل شده از جمله حامل‌ها، نت‌ها و کلیدها. همهٔ قطعات موسیقی از همین نمادها تشکیل شده‌اند و بنابراین برای یاد گرفتن خواندن شیت‌های موسیقی، باید آموزش نت خوانی را جدی بگیرید.
خطوط حامل
اولین قدم در آموزش نت خوانی درکِ مفهوم خطوط حامل است. خطوط حامل به پنج خط و چهار فضای بین این خطوط گفته می‌شود. نت‌های مختلف از A تا G، هرکدام در جایگاه‌های مختلف بین و روی این خطوط قرار می‌گیرند و در طول حامل این نت‌ها تکرار می‌شوند.
کلید
پس از درک و دریافت مفهوم خطوط حامل در آموزش نت خوانی به سراغ کلیدها در موسیقی باید رفت. دو کلید اصلی وجود دارد که باید آنها را یاد بگیرید. اولین کلید، کلید تربل نام دارد (treble) که در سمت چپ آن حرف G قرار می‌گیرد. کلید G روی خط G حامل قرار می‌گیرد. کلید تربل برای دانگ صدای بالاتر در موسیقی مورد استفاده قرار می‌گیرد و اگر شما سازی با دانگ صدای بالاتر مانند ویولن، فلوت یا ساکسیفون را می‌نوازید، شیت موسیقی شما روی کلید تربل نوشته می‌شود. در کیبورد نیز، نت‌های بالاتر روی کلید تربل نت‌گذاری می‌شوند.
برای به خاطر سپردن نام خطوط و فضاها در کلید تربل می‌توانید از جملات و کلمات نمادین استفاده کنید. مثلا برای به خاطر سپردن ترتیب نت‌ها، همان گونه که در عکس مشاهده می‌کنید می‌توانید جمله‌ی Every Good Boy Does Fine را به‌خاطر بسپارید. یا برای به‌خاطر سپردن فضاها کلمه‌ی FACE را به‌خاطر بسپارید.
کلید باس
همان‌طور که در عکس پایین می‌توانید نماد کلید باس را ببینید، خطی که بین دو نقطه‌ی کلید باس قرار می‌گیرد خط F روی حامل کلید باس است که به آن کلید F هم می‌گویند. کلید باس برای دانگ صداهای پایین‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد و اگر سازی با دانگ صدای پایین، از جمله ویولن سل، شیپور بزرگ یا قره نی می‌نوازید، شیت موسیقی شما روی کلید باس نوشته می‌شود.
برای حفظ شدن خطوط کلید باس نیز همان طور که در عکس می‌بینید، کافی است جمله‌ی Good Boys Do Fine Always را به خاطرتان بسپارید و برای حفظ شدن فضاها نیز عبارت All Cows Eat Grass را به خاطرتان بسپارید.
نت‌ها
نت‌ها اصلی‌ترین جزء سازنده‌ی موسیقی هستند، نت‌های قرار گرفته روی حامل به نوازنده می‌فهمانند که کدام کلید را برای چه مدتی باید بنوازد. هر نت را می‌توان به سه قسمت سر، ساقه، و پرچم تقسیم کرد.
سر نت می‌تواند تو پر یا خالی باشد. محل قرارگیری سر نت روی حامل (روی خط یا در فضای بین خطوط) مشخص می‌کند که کدام نت را خواهید نواخت. گاهی اوقات سر نت بالاتر یا پایین‌تر از پنج خط و چهار فضای خالی بین خطوط حامل قرار می‌گیرد تا نشان دهد که نت‌ها باید بالاتر از نوت های B و C نواخته شوند.
ساقه نت، خطی باریک است که از سر نوت به سمت بالا یا پایین امتداد می‌یابد. خط از سمت راست نوت به سمت بالا یا از سمت چپ به سمت پایین ترسیم می‌شود. جهت خط تأثیری روی نواختن نت ندارد ولی روشی برای خواندن آسان‌تر نت‌ها است تا به طور متناسب روی خطوط حامل قرار گیرند. به عنوان یک قاعده نت‌هایی که در بالای خط B روی حامل قرار دارند، ساقه‌هایی به سمت پایین دارند و آنهایی که در پایین خط B هستند، ساقه‌هایی به سمت بالا دارند.
پرچم نت هم نشانه‌ای قوس‌دار در سمت راست ساقه نوت است این نشانه مدت زمان نگه داشتن یک نوت را به شما می‌گوید. در زیر می‌بینم که چگونه یک پرچم واحد، مدت نواخت نوت را کوتاه می‌کند در حالی که چند پرچم آن را کوتاه‌تر هم می‌کند.
نت‌های تو پر و تو خالی
حالا که با اجزای هر نت آشنا شدید نگاهی دقیق‌تر به سرهای توپر و تو خالی نوت می‌اندازیم. پر یا خالی بودن نشان‌دهنده ارزش نت یا مدت زمان نگه داشتن نت است اول از نت توپر شروع می‌کنیم که یک چهارم نت است و یک ضرب نواخته می‌شود. نت تو خالی با ساقه‌ای در سمت چپ نت، دو ضرب نواخته می‌شود. نت تو خالی بدون ساقه هم این گونه است؛ «O» و یک نت کامل محسوب شده و نشانه چهار ضرب است.
برای طولانی کردن یک نت راه‌های دیگری هم وجود دارد، برای نمونه گذاشتن یک نقطه بعد از سر نت، یک نیمه نت دیگر هم به آن اضافه می‌کند. با این حساب، یک نصفه با یک نقطه، برابر است با یک نت نصفه و یک چهارم نت. به همین صورت نتی با یک نقطه معادل یک نصفه به اضافه نوت یک هشتم است. از خط اتصال هم می‌توان برای گسترش یک نوت استفاده کرد. دو نت که به هم متصل شده‌اند باید به اندازه ارزش هر دو نوت در کنار هم نگه داشته شوند و اتصالات متداول هم برای تعیین نت‌هایی که باید در طول میزان‌ها یا بارها نگه داشته شوند، به کار می‌روند.
هم‌چنین می‌توان زمان نگهداری یک نت را تا یک چهارم نیز کاهش داد. نت‌های سریع‌تر هم با پرچم‌ها مشخص می‌شود، البته می‌توان از تیرهای (Beams) بین نت‌ها هم استفاده کرد. هر پرچم، ارزش یک نت را نصف می‌کند، پس یک پرچم واحد معادل ۲/۱ از نوت یک چهارم است، دو پرچم هم این مقدار را نصف کرده و به ۴/۱ از نوت یک چهارم می‌رساند. تیرها هم امکان خواندن دقیق‌تر نت‌ها را به ما می‌دهند. هیچ تفاوتی در میان نت‌های یک هشتم و یک شانزدهم در تصویر بالا وجود ندارد.
سکوت در نت خوانی
حال اگر نخواهیم نتی بنوازیم چه می شود؟ در قطعات مختلف ممکن است لازم باشد لحظاتی سکوت یا استراحت داشته باشیم. استراحت هم مثل نت‌های دیگر زمان مشخصی دارد و به شکلی که در تصویر زیر می‌بینید نشان داده می‌شود.
استفاده از ضرب
برای تکمیل آموزش نت خوانی و هم‌چنین درست نواختن باید اندازه و معیار استاندارد را بشناسید. این معیار همان ضرب است که همه ما در هنگام رقصیدن، دست زدن یا پا کوبیدن به شکل ناخودآگاه از آن استفاده می‌کنیم. متر موسیقی در هنگام خواندن، مانند کسری است که دو عدد در بالا و پایین آن قرار می‌گیرد و این میزان نمای آهنگ خوانده می‌شود. عدد بالایی این کسر تعداد ضرب‌ها را در هر میزان که همان فضای حامل بین خطوط عمودی است، نشان می‌دهد. عدد مخرج کسر نیز ارزش هر نت برای هر ضرب را مشخص می‌کند.
در تصویر بالا میزان نما ۴/۴ است، به این معنا که به ازای هر بار ۴ ضرب وجود دارد و هر نت یک چهارم نیز یک ضرب زده می شود. ضرب این آهنگ به صورت ۱،۲،۳،۴ – ۱،۲،۳،۴ است.
در تصویر زیر نیز میزان نما ۴/۳ است که به این معناست که به ازای هر بار سه ضرب وجود دارد و هر نت یک چهارم هم یک ضرب نواخته می‌شود. ضرب این آهنگ به صورت ۱،۲،۳ – ۱،۲،۳ است.
دوباره نگاهی به مثال‌های فوق می‌اندازیم. توجه کنید که میزان نما در شعر «Tminkle Twinkle Little Star» یعنی ۴ ضرب در هر میزان و ۴ نوت در میزان دوم قرار دارد. چون دو نوت یک چهارم و یک نت نصفه دارید که جمع آنها معادل ۴ ضرب می‌شود.
تمپو در آموزش نت خوانی
علاوه بر ارزش نت‌ها و کسر میزان، آخرین جزء از حس ریتم هم تمپو یا تعداد ضرب‌ها در هر دقیقه است. تمپو سرعت نواخت قطعه را مشخص می‌کند و غالباً در بالای برگه موسیقی نشان داده می‌شود. تمپویی معادل ۶۰BPM (ضرب در هر دقیقه) یعنی ۶۰ نوت را در هر دقیقه یا یک نوت واحد در هر ثانیه نواخته خواهد شد. به همین صورت تمپوی ۱۲۰ دارای سرعت دو برابری و ۲ نوت در هر ثانیه است. شاید عبارات ایتالیایی «لارگو»، «آلگرو» یا «پرستو» را هم در بالای برگه مشاهده کرده‌اید که تمپوهای متداول هستند. نوازندگان از ابزاری به نام مترونوم استفاده می‌کنند تا در حین تمرین یک قطعه جدید، سرعت مناسب را حفظ کنند.
نواختن ملودی
خب تا اینجای مسیرِ آموزش نت خوانی شما موفق شدید تقریبا خواندن موسیقی را بیاموزید. حالا وقتش است که با گام‌ها آشنا شویم، هر گام از هشت نت متوالی ساخته می‌شود. برای نمونه گام C ماژور تشکیل شده است از C,D,E,F,G,A,B,C. به فاصله بین نت اول این گام تا آخرین نت آن، یک اکتاو می‌گویند. گام سی ماژور بسیار از نظر تمرین مهم است، زیرا زمانی که گام سی را دارید بقیه گام‌های ماژور هم در این مکان قرار می‌گیرند. هریک از نت‌های گام سی ماژور روی کیبورد با یکی از کلیدهای سفید در ارتباط هستند. در عکس زیر می‌توانید گام سی ماژور را روی خطوط حامل و کلیدهای آن را روی کیبورد مشاهده نمایید.
اگر تا به حال دقت کرده باشید متوجه می‌شوید که با جلو رفتن در طول حامل به سمت راست کیبورد، صدای نت‌ها زیرتر شده و اصطلاحا دانگ صدای نت‌ها بالاتر می‌رود. نقش کلیدهای سیاه چیست؟ تمام تن‌ها یا گام‌های بین نت‌ها، صدای تولید شده توسط سیستم را محدود می‌کنند. برای نمونه گام سی ماژور را در نظر بگیرید. فاصله بین کلیدهای C و D در گام سی یک گام کامل است. درحالی که فاصله بین کلیدهای E و F در گام سی یک نیم گام است. با این توضیح مشخص شد که کلید مشکی بین E و F وجود نداشته و فقط یک نیم گام از یکدیگر فاصله دارند. درحالی که بین کلید C و D یک کلید مشکی قرار می‌گیرد.
هر گام ماژوری که روی کیبورد نواخته می‌شود یک الگوی استاندارد به صورت نت کامل – کامل – نیمه کامل – کامل – کامل – کامل – نیمه کامل دارد. گام‌های دیگری نیز هستند که هر کدام صدای خاص خود را دارند از جمله گام‌های مینور، گام های مودال.
نیمه تن‌ها در آموزش نت خوانی
نیمه تن‌ها یا نیم گام‌ها روی کیبورد امکان نگارش انواع اصوات درون یک آهنگ را فراهم می‌کنند. یک شارپ با نماد # مشخص می‌شود یعنی این نت یک نیمه تن (یا نیم گام) بالاتر از سر نوت است که در سمت راست آن روی برگه موسیقی نوشته می‌شود. در عوض نماد ♭ مربوط به نوت فلت است یعنی این نت یک نیمه تن پایین‌تر از سر نت است و در قسمت راست آن نوشته می‌شود. با توجه به تصویر کیبورد و حامل نت‌گذاری شده در زیرش، هر نیم گام بین نوت های C و E قرار دارد که مکان استفاده از شارپ یا فلت هم وابسته به حرکت شما به سمت بالا یا پایین کیبورد است.
نمادی دیگر در مورد نیمه تن‌ها، نماد طبیعی به شکل ♮ است. هر نوتی شارپ یا فلت است و این شارپ یا فلت در طول میزان بسط می‌یابد در غیر اینصورت طبیعی محسوب می‌شود. نماد طبیعی باعث لغو نماد شارپ یا فلت درون میزان یا آهنگ می‌شود. نواختن C تا E با نمادهای طبیعی به صورت زیر خواهد بود.
نشانه‌های کلیدی در آموزش نت خوانی
در نهایت برای خواندن موسیقی باید نشانه‌های کلیدی را بشناسید. در حال حاضر یک نشانه کلیدی را می‌شناسید که کلید C است! گام ماژور C که در بالا آموختید روی کلید C قرار می‌گیرد. گام‌هایی که تونیک هستند، نوت برتر درون یک گام هستندو نوع نواختن کلید را مشخص می‌کنند. می‌توانید گام ماژور را روی هر نوتی آغاز کنید و الگوی نوت کامل- کامل- نیمه- کامل- کامل- کامل- نیمه را دنبال کنید. حالا این الگو را روی کلیدهایی به غیر از کلید C دنبال کنید تا از شارپ‌ها و فلت ها استفاده نمایید.
از این رو شارپ‌ها و فلت‌ها را به عنوان نشانه‌های کلیدی آهنگتان درست قبل از متر و بعد از کلید روی برگه موسیقی قرار داده‌ایم. یعنی باید این شارپ‌ها و فلت ها را در موسیقی رعایت کنید مگر آنکه نماد طبیعی آنها را طرد کند. نشانه‌های کلیدی یک قطعه را براساس شارپ‌ها و فلت های نشان داده شده تشخیص خواهید داد. نگاهی به برخی از نشانه‌های کلیدی با استفاده از شارپ‌ها و فلت‌ها می‌اندازیم.
استفاده از ابزارها
امیدواریم برای یادگیری خواندن موسیقی انگیزه گرفته باشید! می‌توانید برای آموزش نت‌خوانی از دستورالعمل‌ها و آموزش‌های مجموعه سفلژ استفاده نمایید. می‌توانید قطعات محبوب و مشهور را با توجه به موسیقی مکتوب آنها بنوازید. هم‌چنین می‌توانید آموزش نت‌خوانی را از آهنگ‌های محبوبتان شروع کنید با دسترسی به منابع نت‌ها قطعات را تمرین کنید.
اگر به دنبال یادگیری پیانو از صفر و مبتدی، تا سطوح پیشرفته و حرفه‌ای هستید، و می‌خواهید تمامی مجموعه‌های آموزشی را با بهترین متد آموزش پیانو، مطمئن و کارآمد پیش بروید، مجموعه آموزش پیانو در خنیاگر بهترین پیشنهاد برای شماست. همین حالا با خنیاگر آغاز کن و از یادگیری و پیشرفت لذت ببر.